خلاصه درس گفتار اندیشه و عمل
خلاصه پنجاه‌وهفتمین درس‌گفتار ماهانه اندیشه و عمل
مدرسه رمضان
سخنران: دکتر عادل پیغامی
ماه رمضان در اندیشه دینی و اسلامی، و به‌تبع آن در اندیشه امام موسی صدر، ماهی خاص و متمایز از سایر ماه‌هاست و مناسک، اهداف و غایات ویژه‌ای دارد. ماه رمضان در نگاه امام موسی صدر مدرسه‌ای با برنامه تربیتی مشخص و متمایز است که باید پیگیری و اجرا شود.
مطالبی که از امام صدر درباره ماه مبارک در دست است، در سه گروه دسته‌بندی می‌شود:
نخست، استقبال از ماه مبارک رمضان،
سپس، شب قدر،
سوم هم عید فطر و زکات فطر و وداع با ماه مبارک رمضان.
بر اساس این طبقه‌بندی می‌توانیم ماه مبارک خود را ارزیابی کنیم. یکی از ویژگی‌های امام موسی صدر که در بسیاری از آثار ایشان دیده می‌شود، پیوند برقرار کردن بین مطالب و ارتباط دادن مفاهیم با یکدیگر است؛ که برای نمونه، پیوند و اتصال با تاریخ از مهم‌ترین آن‌هاست. ایشان تاریخ را صرفا بیان رویدادی در گذشته نمی‌داند. تاریخ را حکایت حال و مایه عبرت امروز و پیش‌ران ما به سوی آینده می‌پندارد و با همین نگاه است که رویداد‌های تاریخی ماه مبارک رمضان را، مانند جنگ بدر و شهادت امیرالمؤمنین، تحلیل و بیان می‌کند. در نگاه امام صدر تاریخ، واقعیتی زنده است و برای امروز ما درس‌هایی دارد. تذکر تامل‌برانگیز اینکه ربودن ایشان هم در ماه مبارک رمضان بوه است.
نکته مهم دیگر اینکه بر خلاف تصور رایج که ماه رمضان را ماه روزه می‌دانیم و البته در این ماه قرآن هم می‌خوانیم؛ در نگاه امام صدر، قرآن و قرائت قرآن و تدبر در آن جایگاهی ممتاز و چه بسا اصلی در این ماه دارد و اساسا این ماه، در درجه نخست ماه قرآن است، که در آن روزه هم می‌گیریم. امام صدر در صحبت‌هایشان درباره ماه رمضان، بین روزه و قرآن، نیز بین روزه و دعا پیوند برقرار می کند. می‌گوید که روزه روح را صیقلی می‌کند و جلا می‌دهد و به دعای ما شکل دیگری می‌بخشد. بنابراین رمضان، ماه قرآن و دعاست و روزه مقدمه این حالت است.
موضوع برجسته و مهم دیگر در صحبت‌های ایشان آسیب‌شناسی روزه است. امام صدر از آسیب‌هایی که متوجه عبادات ما شده‌اند با تعبیر مصیبت یاد می‌کند و برخی را بر‌می‌شمرد:
اول این که مناسک دینی ما از جمله روزه از روح حقیقی، معانی اصلی، هدف و کارکردش تهی شده است. دوم این که چون این مناسک از مواردی که ذکر شد تهی شده است، به عادت و رسم سرگرم کننده تبدیل شده‌اند. مصیبت سوم به تعبیر امام موسی صدر این که ما به این مناسک از جمله روزه، قالب‌های زمینی محدود داده‌ایم. نتیجه این شده که گاهی این مناسک را در ظرف‌های کمّی ریخته‌ایم و تفاسیر زمینی کرده‌ایم و پنداشته‌ایم این عبادات مالیاتی است که باید به خدا پرداخت کنیم. اگر تصور کنیم خدا این کار را مخالف میل و رغبت‌مان، و به تعبیر امام موسی صدر مخالف رغبت آزادی‌خواهانه بشر از ما خواسته است، آن‌گاه اسم مناسک دینی را تکلیف می‌گذاریم. امام موسی صدر با همین نگاه است که بین عبادت و عبودیت فرق قایل می‌شود. امام موسی صدرمی‌گوید عبادت ما بندگی و عبودیت نیست. عبادت، عین آزادی و لازمه آزاد شدن است.
چهارمین مصیبت، به تعبیر امام صدر، «تهی شدن مناسک از نقش راهبردی آن در خدمت به انسان»، یعنی خالی شدن از کارکرد اساسی آن است.
برای عبادات و مناسک باید از خود سوال کنیم که به‌راستی کارکرد و اثر آن عبادت، نقش راهبردی آن در خدمت به انسان و روح آن چیست و چه گستره معنایی ای دارد. با همین نگاه است که امام صدر کلمه رمضان حقیقی و روزه زنده را مطرح می‌کند و می‌گوید که لازمه زنده بودن روزه، همراه شدن عقل و قلب و احساسات و تمرین صبوری و نه گفتن است. امام صدر با بیان این سه رکن و سه هدف دو نتیجه می‌گیرد:
یکم اینکه آدم‌هایی می‌توانند خودشان سرنوشت‌شان را تعیین کنند که در این سه ساحت ورزیده و قوی باشند. آن‌گاه است که سرنوشت آن‌ها در شب قدر به خوبی و رستگاری رقم خواهد خورد.
دوم، استجابت دعاست. روزه مقدمه‌ای برای استجابت دعاها، در ساحت‌های گوناگون است. ایشان بیش از بیست مورد را در موقعیت‌های مختلف ذکر می‌کند. در بیان ایشان روزه آغاز بازگشت به خدا و قدس است. تمرین جهاد و آمادگی برای جنگ است. روزه ماه تمرین انس است. ماه محبت و تامل است. ماه دستیابی به احساس رقیق‌تر است. روزه مایه پرورش انسان عزتمند و سرافراز است. رمضان موسم احساس آلام هم‌نوعان است. موسم فراموشی کینه‌ها و الفت جامعه است. موسم وحدت کلمه و نزدیکی قلب‌هاست. روزه مایه نجات آدم از آتش فردی و اجتماعی است.
در کنار این کارکرد‌های فردی، امام صدر به کارکرد‌های اجتماعی روزه نیز عنایت دارد. روزه مایه تسلط بر سرنوشت خویش و آینده است. آزادی از هواها، نیازها، عادات و روزمرگی‌هاست. آماده سازی خود برای عمل برای تولد انسانی دیگر و زندگی تازه است. روزه مایه ساختن امت، ساختن تاریخ و ساختن تمدن است. روزه باعث تبدیل شدن من‌ها به امت است.