خلاصه درس گفتار اندیشه و عمل
خلاصه دهمین درسگفتار ماهانه اندیشه و عمل
روششناسی تفسیر امام موسی صدر
سخنران: حجت الاسلام والمسلمین سید محمد علی ایازی
امروز در حوزۀ تفسیرپژوهشی بر دانش و تربیت و عوامل روحی و روانی و وراثتیِ مفسر تأکید میشود. جهتگیری و دریافتِ مفسری که فلسفه میداند با مفسری که نگرش حدیثی دارد، کاملاً متفاوت است. مفسری که در جامعه با انسانها ارتباط دارد، مفاهیم دینی را عینیتر عرضه میکند. امام موسی صدر در فلسفه شاگرد علامه طباطبایی و در فقه شاگرد فقهای عصر بودند. نیز با کسانی که اندیشههای اجتماعی و فرهنگی دارند، زندگی کرده است.
تفاسیر امام موسی صدر اولاً، اهداف تعلیمی دارد؛ ثانیاً، اجتماعی است. امام موسی صدر ادامهدهندۀ جریانِ تفسیریِ سید جمال اسدآبادی است و قصد دارد که این جریان را برجسته کند. جریان سید جمال راهحلِ عقبماندگی مسلمانان را بازگشت به قرآن میدانست؛ بدینمعنا که در متن زندگی و آموزههای دینی خود از قرآن استفاده کنیم.
ویژگی سوم تفاسیر امام صدر فرامذهبی بودن آن است. او آیت الله بروجردی را درک کرده است که به شدت با اختلافات مذهبی مخالف بود. امام صدر معتقد است که باید به یاری اطلاعات و تجارب بیشتر در زمینههای مختلف، قرآن را ژرفتر و با آگاهی روزآمدتری تفسیر کنیم و این فهم تفسیری هنگامی اتفاق میافتد که به اصطلاحات قرآن پایبند باشیم و متشابهات را به محکمات ارجاع دهیم. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که اولاً، در تفسیر نمیخواهیم مقلد باشیم. ثانیاً، بخشی از حقیقت تفسیر به دانش و آگاهی مفسر وابسته است.
امام صدر دربارۀ معناشمولی قرآن به انفاق مثال میزند. مفسران پاداش را اخروی و ناظر به بعد از مرگ معنا میکنند. اما امام صدر به پاداش دنیویِ انفاق توجه و بر آن تأکید میکند.
مبانی تفسیری نشان میدهد که مفسر با چه پیشفرضهایی به سوی کشف مراد میرود. امام موسی صدر نیز در تفسیر پیشفرضهایی دارد که از این قرارند: تفاوتِ تفاسیر به سبب دانش مفسر؛ ذومراتب بودن قرآن؛ تأثیر خردگرایی در تفسیر؛ معناشمولی قرآن؛ لزوم وارد کردن قرآن به متن زندگی.
روش تفسیری یعنی شیوههای مفسر برای رسیدن به مراد الهی. امام موسی صدر تحت تأثیر علامه طباطبایی شیوۀ قرآن به قرآن را در تفسیر در پیش میگیرد، اما با روش علامه تفاوتی دارد: اول اینکه امام صدر روایات مختلفی در تفسیر خود دارند؛ و دیگر اینکه علامه طباطبایی از یک آیه به آیۀ دیگر استناد میکند، اما امام موسی صدر آیه را تحلیل میکند. به بیان دیگر، ابتدا آیه را تبیین میکند و آثار و نتایج آن را برمیشمرد.