خلاصه درس گفتار اندیشه و عمل
خلاصه نهمین درسگفتار ماهانه اندیشه و عمل
منابع تفکر دینی در اندیشه امام موسی صدر
حمیدرضا شریعتمداری
شناخت منابع معرفت دینی در سنت اسلامی و شیعی یکی از مباحث مهم است. مهمترین آشفتگیها در تفکر دینی، ناشی از قرار نگرفتن منابع معرفت دینی در جایگاه خود و اضافه شدن منابعی دیگر به این منابع است. چهار منبع اصلی تفکر دینی در میان شیعیان و اهل سنت، عقل و سنت و اجماع و کتاب است.
طبعاً، از میان این منابع، کتاب مهمترین منبع است. با اینکه عدهای از عالمان عقلگرا و عدهای نصگرا هستند، هیچ عقلگرایی نداریم که نصگرا نباشد و کمتر نصگرایی هم میتوان یافت که به هیچ معنا و هیچ وجه عقلگرا نباشد. حال باید دید هرکدام از این منابع از نظر حجیت و اقتباس، چه جایگاه و تا چه اندازه دلالت دارند و این منابع چه نسبتی با یکدیگر دارند. بنابراین، در بررسی منابع تفکر سه محور را بررسی میکنیم: جایگاه منبع؛ دلالت منبع؛ نسبت هرکدام از منابع با یکدیگر.
امام موسی صدر تأکید دارد که برای فهم مقصودِ گوینده باید اولا،ً به دلالت لفظی آن سخن پایبند باشیم و ثانیاً، سطح فرهنگ و درک متکلم را در نظر بگیریم. دربارۀ قرآن کریم شرط اول به قوت خود باقی است. اما شرط دوم دربارۀ قرآن صادق و جاری نیست، چون گویندۀ آیات شریفۀ قرآن، خدایی است که معرفت و آگاهیاش بینهایت و فراتر از زمانها و مکانهاست. بنابراین، میتوانیم فهمی متفاوت با فهم مخاطبانِ زمان نزول داشته باشیم. با این مبنا، امام صدر معتقد است که تفسیر قرآن محدود به کسی نیست و هرکسی میتواند قرآن را تفسیر کند.
تحریفپذیری قرآن یکی از مباحثِ تأثیرگذار بر دلالت و منبع بودن قرآن است. امام صدر به صراحت بیان میکند که قرآن کریم با همین الفاظ و معانی و ترتیب وحی الهی است و هیچ نوع تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است.
امام صدر دربارۀ حجت بودن یا نبودن ظواهر قرآن بر آن است که باید به دلالت ظاهری و لفظی، چه ظهور اولیه و چه ظهور ثانویه، پایبند باشیم و از ضوابط تفاهم و زبان عرفی خارج نشویم. او به قراین غیر لفظی هم اشاراتی دارد و کسی با اعتقاد به این قراین، عقلگراست. امام صدر برخلاف غلاط شیعه و باطنیگرایان مخالف این است که تعابیر قرآنی را رمزوار ببینیم. به بیان دیگر، مخالفِ «تأویل باطنی» است.
امام صدر درجای جای سخنان خود به قرآن اهتمام ویژهای دارد و در تفسیر خود از آیات قرآن ضرورتی برای ضمیمه کردن روایت نمیبیند.