خلاصه نهمین درس‌گفتار ماهانه اندیشه و عمل

منابع تفکر دینی در اندیشه امام موسی صدر

حمیدرضا شریعتمداری

شناخت منابع معرفت دینی در سنت اسلامی و شیعی یکی از مباحث مهم است. مهم­ترین آشفتگی‌­ها در تفکر دینی، ناشی از قرار نگرفتن منابع معرفت دینی در جایگاه خود و اضافه شدن منابعی دیگر به این منابع است. چهار منبع اصلی تفکر دینی در میان شیعیان و اهل سنت، عقل و سنت و اجماع و کتاب است.

طبعاً، از میان این منابع، کتاب مهم­ترین منبع است. با اینکه عده‌­ای از عالمان عقل­‌گرا و عده‌­ای نص‌­گرا هستند، هیچ عقل­‌گرایی نداریم که نص‌گرا نباشد و کمتر نص‌­گرایی هم می‌­توان یافت که به هیچ معنا و هیچ وجه عقل‌­گرا نباشد. حال باید دید هرکدام از این منابع از نظر حجیت و اقتباس، چه جایگاه و تا چه اندازه دلالت دارند و این منابع چه نسبتی با یکدیگر دارند. بنابراین، در بررسی منابع تفکر سه محور را بررسی می‌کنیم: جایگاه منبع؛ دلالت منبع؛ نسبت هرکدام از منابع با یکدیگر.

امام موسی صدر تأکید دارد که برای فهم مقصودِ گوینده باید اولا،ً به دلالت لفظی آن سخن پایبند باشیم و ثانیاً، سطح فرهنگ و درک متکلم را در نظر بگیریم. دربارۀ قرآن کریم شرط اول به قوت خود باقی است. اما شرط دوم دربارۀ قرآن صادق و جاری نیست، چون گویندۀ آیات شریفۀ قرآن، خدایی است که معرفت و آگاهی‌­اش بی­‌نهایت و فراتر از زمان­‌ها و مکان­‌هاست. بنابراین، می­‌توانیم فهمی متفاوت با فهم مخاطبانِ زمان نزول داشته باشیم. با این مبنا، امام صدر معتقد است که تفسیر قرآن محدود به کسی نیست و هرکسی می­‌تواند قرآن را تفسیر کند.

تحریف‌­­پذیری قرآن یکی از مباحثِ تأثیرگذار بر دلالت و منبع بودن قرآن است. امام صدر به صراحت بیان می­‌کند که قرآن کریم با همین الفاظ و معانی و ترتیب وحی الهی است و هیچ نوع تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است.

امام صدر دربارۀ حجت بودن یا نبودن ظواهر قرآن بر آن است که باید به دلالت ظاهری و لفظی، چه ظهور اولیه و چه ظهور ثانویه، پایبند باشیم و از ضوابط تفاهم و زبان عرفی خارج نشویم. او به قراین غیر لفظی هم اشاراتی دارد و کسی با اعتقاد به این قراین، عقل­‌گراست. امام صدر برخلاف غلاط شیعه و باطنی­‌گرایان مخالف این است که تعابیر قرآنی را رمزوار ببینیم. به بیان دیگر، مخالفِ «تأویل باطنی» است.

امام صدر درجای جای سخنان خود به قرآن اهتمام ویژه‌­ای دارد و در تفسیر خود از آیات قرآن ضرورتی برای ضمیمه کردن روایت نمی­‌بیند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این سایت توسط reCAPTCHA و گوگل محافظت می‌شود حریم خصوصی و شرایط استفاده از خدمات اعمال.