خلاصه درس گفتار اندیشه و عمل
خلاصه هشتمین درس‌گفتار ماهانه اندیشه و عمل
موسسات امام صدر؛ تحقق اندیشه در ساحت عمل
سخنران: نجاد شرف الدین
ورود امام صدر به لبنان فقط هجرت از سرزمینی به سرزمین دیگر نبود. هجرت به محیطی بود که ساکنان آن، خصوصا شیعیان، از ساده‌ترین نیازها و لوازم زندگی آبرومندانه محروم بودند؛ محرومیت‌های مادی و غیر آن. بیش و کم روشن است که با انسان محروم از نیازهای اولیه نمی‌توان از رسالت تمدنی یا غایات متعالی دینی صحبت به میان آورد.
از همین رهگذر است که کارنامه عملی امام موسی صدر در کسوت عالم دینی در خور مطالعه است و این‌گونه به نظر می‌رسد که وقتی از امام صدر و بُعد آرمانی او سخن می‌گوییم، خود را در برابر نمونه‌ای از اندیشۀ تکامل‌یافته می‌یابیم که با فعالیتِ تحول آفرین ملموسی به شکوفاسازی و پرورش استعدادهای «انسان» همت گماشته است.
در این مقام به دو بحث می‌پردازیم:
- امام صدر: پیشینۀ فکری و نگاه آرمانی
- نمونه‌ها و کاربردهای عملی اندیشۀ صدری
در بعد نظری و در مطالعه زیرساخت‌های فکری امام موسی صدر به چند موضوع بسیار مهم می‌رسیم:
نگاه به انسان و کرامت انسان، آزادی به مثابه نخستین گام درراه تربیت انسان و ارتقای سطح او در همۀ زمینه‌های تکامل، نگاه به زن و تاکید بر تکریم زن به‌مثابۀ انسان برخوردار از حقوق اجتماعی و البته مسئول، نگاه به جامعه با احترام به تفاوت در شایستگی‌ها و توانمندی‌ها، ارزش کار و سرمایه انسانی و … .
اما ویژگی بارز و شاید وجه تمایز امام صدر با بسیاری دیگر، همانا ورود به اجتماع و عرضه درک و فهم خود به مردم و حرکت همگام با مردم بود. حرکتی معطوف به نیازهای مردم، همه‌جانبه و نمایانگر نگاه او به انسان و رسالت او.
مؤسسات خیریه امام موسی صدر نمونه‌ای بارز و برجسته برای مطالعه درخصوص این رویکرد است؛ مؤسساتی برای توانمندسازی زنان لبنانی و فعال کردن توانایی‌ها و نیروهای آنان برای پاسداری از حقوق اساسی و اجتماعی‌شان.
بهبود فرصت‌های زندگی شرافتمندانه برای گروه‌هایی مشخص در جنوب، برآوردن نیازهای اساسی کسانی که در حاشیه مانده‌اند یا قربانی درگیری‌ها شده‌اند یا به کمک‌های خاص تربیتی نیاز دارند و فراهم کردن وضعیت و فضای مناسب برای تقویت فرهنگ آزاداندیشی و همگرایی و همدلی از اهداف اساسی مؤسسات است.
برای نیل به این اهداف، مشارکت میان کارگزاران و افرادِ جامعۀ هدف؛ مشارکت میان نیازمندان و توانگران؛ مشارکت میان لبنانیان داخل و خارج کشور و مشارکت میان سازمان‌ها و دولت‌ها از راهکارهای اساسی در مؤسسات است.
کیفیت در آموزش‌و‌پرورش و عدول نکردن از استانداردهای حرفه‌ای از اصول قطعی در مؤسسات است. کیفیت در آموزش و پرورش بر دو رکن ایجاد مهارت‌های ادراکی و نیز ارزش‌های متعالی که به گسترش فرصت‌های همگانی برای زندگی شرافتمندانه می‌انجامد، هدف‌گیری شده است. در کنار تاکید بر کیفیت، از مقوله جامعیت و فراگیری آموزش‌ها نیز غفلت نشده است.
ایجاد مصونیت روانی و اجتماعی در کودکان از طریق مقاوم‌سازی مردم از نظر اقتصادی، در کنار سلسله اقدامات و فعالیت‌های روانی و تخصصی ازدیگر برنامه‌های راهبردی مؤسسات است.
مؤسسات، همچنین، پشتیبانی از زن جوان را در اولویت‌های راهبردی خود قرار داده است.
مؤسسات امام صدر افزون بر مشارکت‌های بومی، در شبکۀ روابط ملی و بین‌المللی، به‌ویژه سازمان‌های فعال در عرصۀ زنان نیز حضور دارد و از همین روست که می‌بینیم در کنفرانس‌ها و گردهمایی‌های بومی و منطقه‌ای و بین‌المللی شرکت می‌کند.
چنین فعالیت بزرگ و سترگی قطعا بی‌مشکل نیست. مهم‌ترین موانع آشکار را می‌توان این‌گونه برشمرد: موانع مرتبط با زمان و مکان، موانع فرهنگی مرتبط با آداب و رسوم رایج، موانع قانونی و موانع سازمانی. برای پشت سر گذاشتن این موانع راهکارهایی هم پیش‌بینی شده است:
- توجه ویژه به تولید داده‌ها و به روزآوری آن‌ها و تعیین شاخص‌های منطقه‌ای برای ارزیابی وضع زنان و جوانان و، همچنین، شاخص‌های مربوط به بهبود این اوضاع.
- تشویق فعالیت‌هایی که بر مرد و زن به‌طور متوازن و هم‌زمان تأکید می‌کنند، چرا‌که پویایی هیئت‌ها و پروژه‌هایی که رنگ و ساختار و جهت‌گیری واحدی دارند، کمتر از آن‌هایی است که با مردان و زنان، هر دو، همکاری می‌کنند.
- شناسایی نیازهای راهبردی مردان و زنان و طرح‌ریزی پروژه‌هایی در جهت نیازهای عملی و مستقیم به‌گونه‌ای که درآمد آن‌ها در قالب نگاهی جامع و بلندمدت سرمایه‌گذاری شود.
- تأکید بر گروه‌هایی که نیازهای ویژه دارند، خواه نیازهایی که در حال حاضر نمایان است (زنان سرپرست خانواده‌ها) و خواه نیازهای پنهانی که بحران‌زایی آن‌ها در آینده حتمی است (مجرد ماندن تعداد بالایی از زنان.)
- بازنگری ریشه‌ای در بودجه به این معنا که به دنبال اختصاص عادلانۀ منابع باشیم و از نیروهای جوانی که عهده‌دار نهضتی پایدار برای توسعه هستند، نگهداری کنیم.
با این وصف، آمارها بیانگر رشد سالیانه در حجم خدمات ارائه‌شده و میزان تأثیرگذاری آن‌ها، در بعد کمی و کیفی است.
با توجه به تحولات منطقه و جهان و بروز فتنه‌ها و تهدیدها، به نظر می‌رسد معرفی اندیشه و عمل امام موسی صدر و پیوستگی این دو ساحت، اندیشه و عمل، می‌تواند گره‌گشای معضلات روز ما باشد. تجربۀ امام صدر هیچ‌گاه ناتوان از الهام‌بخشی و تکرار نبوده است.
او علی‌رغم پرداختن آشکار به فعالیت سیاسی، خود را به مثابۀ فردی کهنه‌کار که به دنبال قدرت به معنای فنی آن است، مطرح نکرد، بلکه به دنبال حق خود به مثابۀ یک شهروند در رهبری و بسیج کردن توده‌ها و اصرار بر انگشت گذاشتن بر عوامل هدررفت نیروها و تبعیض میان انسان‌ها بود و برای تقویت شهروندی در هر دو رکن آن یعنی حقوق و تکالیف تلاش کرد. شاه‌بیت خط‌مشی امام در رهبری کردن مردم این بود که نیازهای حیاتی آنان را مشخص و سپس آنان را توانمند کند تا خودشان مشکل خود را حل کنند.