خلاصه اولین درس‌گفتار ماهانه اندیشه و عمل

رهیافت‌­های اقتصادی اسلام
سخنران: دکتر عادل پیغامی

امام موسی صدر از جملۀ احیاگرانی است که شخصیتی چندوجهی دارد و به مسائل با دیدی تلفیقی نگاه می­‌کند. او در عرصه‌­های مختلفی چه در حوزۀ اندیشۀ اسلامی و دینی و چه در حوزۀ اندیشۀ سیاسی اجتماعی صاحب­‌نظر بود. جامعه‌­سازی خُرد یکی از خصایص احیاگری امام صدر است که از این جهت کم‌نظیر است.

امام صدر اولین حوزوی دانشگاهی اقتصادخوانده است. روش ورود، رهیافت نگاه، روش‌­شناسی و نتیجه‌­گیری او در مسائل اقتصادی با دیگران متفاوت است.

ایشان زمانی که هنوز شهید محمدباقر صدر کتاب اقتصادنا را ننوشته بود، سرآغاز مباحث اقتصاد اسلامی را در مجلۀ مکتب اسلام نوشته است و با توجه به مباحث علمی این دو در دورۀ حضور امام صدر در عراق، فرضیۀ تأثیرپذیری شهید صدر از امام صدر تقویت می‌­شود.

تحصیلات دانشگاهی امام صدر در رشتۀ اقتصاد و آشنایی ایشان با زبان فرانسه و استفاده از منابع دست اول اقتصادی از جملۀ علل ورود و روش آکادمیک ایشان به مباحث اقتصادی است.

ویژگی­‌های روش‌­شناسی امام موسی صدر در مباحث اقتصادی از این قرارند:

1. رویکرد و شناخت او از علم اقتصاد غربی با مکتب فرانسه هم‌سوست. دیدگاه جامعه‌شناختی، علمی، فرهنگی، کاربردی و میان‌رشته‌­ای از ویژگی­‌های مکتب فرانسه در مقایسه با دیدگاه آنگلوساکسون است که بعدها رویکرد غالب در ایران شد.
2. او با تسلط به آثار اسلامی (منابع نقلی و فقهی) از منابع ملات­‌گیری می‌­کرد و در قالب تک‌گزاره‌­ها آن را بیان می­‌کرد. سپس، با این گزاره­‌ها الگو ارائه می‌داد.

دانش اقتصاد دو بالِ بزرگِ نظری و عملی یا کاربردی دارد. امام صدر از جملۀ کسانی است که هم در عرصۀ عمل و هم در عرصۀ نظر ورود دارد. بررسی ابعاد شخصیتی ایشان در زمینۀ کارهای عملی در اقتصاد بسیار مهم­تر از دیدگاه‌های ایشان در حوزۀ نظریه‌­پردازی اقتصادی است.

در بُعد عملی می‌­توان به نهادسازی و تلاش‌­های متعدد و متنوع امام صدر برای ارتقای سطح اقتصادی محرومان، خصوصاً محرومان شیعه، و نیز پیگیری و پی‌ریزی مسئلۀ وحدتِ شیعه و سنی مبتنی بر اقتصاد را ذکر کرد.

در بعد نظری هم ایشان اندیشۀ عمیق و فلسفی و فقهی خود را در قالب الگوهای اقتصادی توضیح می­‌دهد. موضوعاتی که امام صدر در کتاب أبحاث فی الإقتصاد بررسی کرده‌­اند، از این قرارند: تبعیض طبقاتی، ارزش و کار،  نظریۀ توزیع، نظریۀ تولید، مبادلات، کار و کارگر، مالکیت و عدالت.

محور تمامی این مباحث نظریۀ توزیع است. در نظریۀ توزیع ایشان با چند ملات­‌گیری توضیح می‌­دهد که در تابع تولید بین نهادهای تولید چه کسی باید رئیس (priacipal) باشد.