خلاصه سی و یکمین درس‌گفتار ماهانه اندیشه و عمل

رفتار مؤدبانه و گفتار محترمانه؛ پیش‌نیاز تبلیغ دین
سخنران: محسن اسماعیلی

 کسی که با اصول اولیۀ معارف دینی آشنا باشد، تردید نمی‌کند که برای دعوت به دین باید رفتار مؤدبانه و گفتار محترمانه داشت. اما امروز در وضعیتی هستیم که باید برای آن استدلال بیاوریم و آثار بی‌توجهی به آن را به یکدیگر گوشزد کنیم. دین به گونه‌ای است که جز از طریق ادب و احترام گستردنی نیست و کسانی که دیگران را با رفتارهای غیرمؤدبانه یا گفتارهای توهین‌آمیز و غیرمحترمانه به دین و اخلاقی دعوت می‌کنند، از دین و اخلاق آگاهی ندارند.

عصری که ما در آن زندگی می‌کنیم، عصر بازگشت به دین است. این مسئله هم فرصت و هم تهدید است. اگر آن‌گونه که باید، به دین دعوت کنیم، دعوت ما به سرعت پذیرفته می‌شود و اگر دعوت ما به دین لحن پیامبرانه و سلطان‌مآبانه و تحکم‌آمیز باشد، دعوت ما به دین ناکام خواهد بود. باید توجه داشت که دین را درست معرفی نکردن با دینِ درست را معرفی نکردن دو مسئلۀ متفاوت‌اند. گاه آنچه را که عرضه می‌کنیم، دین نیست و توهمات و تخیلات ماست و گاه دین را تبلیغ می‌کنیم، اما نه با شروطِ لازمِ تبلیغ. در صورت اخیر، هرچه سخن از دین بیشتر بگوییم، بیشتر ترویج سکولاریسم کرده‌ایم.

در تبلیغ دین، گاهی بحث نظری می‌کنیم و گاهی الگوی عملی ارائه می‌دهیم. به تصور ما امام موسی صدر را می‌توان به‌مثابۀ الگویی عملی طرح کرد. می‌توان ادعا کرد که مبانی نظری که شرع و عقل به ما می‌گوید، در زندگی امام موسی صدر به منصه ظهور رسیده است. در الگوی رفتاری امام صدر، اصول و مبانی مهمی را برای دعوت به دین می‌توان برشمرد.

نخست اینکه دین از جنس پیام است و جز با قبول غریزه، معنا پیدا نمی‌کند. پیامی است که انسان با همۀ مشخصات انسانی خود، باید از درون خود آن را بپذیرد. این موضوع را در نگاه تفسیری امام صدر و سیره عملی ایشان می‌توانیم به‌روشنی ببینیم که تبلیغ دین از جنس آموزش نیست تا پیامبر بخواهد دین را به ملت و قوم خود آموزش دهد؛ بلکه دین به‌معنای تربیت مردم است. دین یعنی تغییر مفاهیم نزد مردم، تغییر ایمان آنان و تغییر ذهنیت آنان و تغییر عادت‌ها و آداب‌ و رسومشان و به عبارتی کوتاه، دین یعنی تلاش برای از نو ساختن انسان.

اصل دیگر در روش تبلیغی امام صدر اعتقاد به کرامت انسان است. محال است که به کرامت انسان اهانت شود و او جذب شود. جالب‌ترینِ روش‌هایی که درکتاب‌های امام موسی صدر بسیار دیده می‌شود، این است که وقتی ایشان دعوت اخلاقی می‌کند، بیشترین تلاشش این است که بگوید این رذایل اخلاقی با کرامت انسانی شما مغایر است.

در سیره و باور ایشان هماهنگی میان گفتار و کردار مهم‌ترین اصل و ناهماهنگی بین این دو رکن عامل بزرگ‌ترین ضربۀ اعتقادی به مخاطب است.

جدال احسن و پرهیز از درشتی و خشونت در تبلیغ از دیگر ویژگی‌های امام صدر در تبلیغ و تربیت است. در باور و عمل ایشان، با همه‌کس و در همه‌جا باید رفتار مؤدبانه و گفتار محترمانه داشت. وقتی حقیقت اسلام با زبانی مناسب و نرم مطرح شود، خود جوامع و مسلمانان بیش ‌از همگان درخواهند یافت که درمان همۀ گرفتاری‌ها و مشکلات و عقب‌ماندگی‌های آن‌ها در اسلام است.

نکته حائز اهمیت و جالب توجه در سیره تبلیغی امام صدر، تأکید بسیار ایشان بر توجه‌ به رفتار و گفتار در مواجهه با جوانان است؛ چراکه جوان‌ها به‌طور ویژه به نوع رفتار و گفتار حساس هستند. در نگاه ایشان «جوانان پشتوانۀ شریان حیاتی و گل خوشبوی کشور هستند و همواره رایحه‌ای از بهشت با خود به ‌همراه دارند.»