اخبار انتشارات
گزارشی از مراسمی متفاوت برای عزت شیعه
بسان سرو سبز / رونمایی مجازی برای یک کتاب
مراسم رونمایی مجازی از چاپ جدید کتاب عزت شیعه با انتشار سخنان و دیدگاه‌های ۲۱ شخصیت علمی و فرهنگی برگزار شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، چاپ سوم کتاب عزت شیعه، تیرماه ماه امسال در حالی وارد بازار نشر شد که شرایط و وضعیت اجتماعی ناشی از بیماری کرونا اجازه برگزاری مراسم حضوری را نمی‌داد. از همین رو بیشتر مراکز و موسسات فرهنگی به برگزاری مجازی برنامه‌ها و نشست‌ها در شبکه‌های اجتماعی روی آوردند.
انتشار راز نی نیز که ناشر همکار موسسه امام موسی صدر در چاپ کتاب عزت شیعه است، با همین انگیزه برای معرفی چاپ جدید، رونمایی مجازی را تدارک دید که تجربه‌ای متفاوت از برنامه‌های مجازی و آنلاین بود و به طور رسمی در ۸ مرداد ماه امسال برگزار شد.
صبح روز مراسم، فایل‌های تصویری چهره‌ها به طور همزمان در صفحات مربوط به تلگرام، اینستاگرام و آپارات انتشارات راز نی منتشر شد و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت.
شیخ مهدی انصاری قمی، غلامرضا امامی، عبدالله شهبازی، حوراء صدر، علی‌اکبر رنجبر کرمانی، علیرضا حسینی بهشتی، محمدحسین کریمی‌پور، غلامرضا ذکیانی، سید محمدمهدی امینی، محمد طباطبایی یزدی، محمد عیسی الخاقانی، مجید تفرشی، محمدرضا زائری، مهدی زارع، محمدرضا کائینی، حسین آجورلو، رضا شجاعی، سید مجتبی موسوی، حجهالاسلام سید محمد حسینی کجوری، سید عدنان طباطبایی و محسن کمالیان اسامی چهره‌هایی هستند که در این رونمایی مجازی درباره کتاب و امام موسی صدر صحبت کردند.
در ادامه این گزارش خلاصه‌ای از برخی سخنان مربوط به این مراسم را با هم مرور می‌کنیم:
بسان سرو سبز
غلامرضا امامی، نویسنده، مترجم، پژوهشگر
کتاب عزت شیعه را تورق کرده‌ام هرچند توفیق نداشتم تمام آن را بخوانم اما با جنبه‌های تازه حیات معنوی و سعه صدر از امام موسی صدر آشنا شدم.
این بخت را داشتم که در دوران زندگی دو بار ایشان را ببینم. یک بار در قم و یک بار در مشهد. همان زمان نخستین چیزی که در امام صدر هویدا بود، استواری ایشان بود، بسان سرو سبز. هرگز خزان و زمستان و ناامیدی و غم در او راه نداشت، دریا دل بود و می‌کوشید ابرهای تیره و نفاق و نفرت را به سویی براند و چو خورشید بر همه جان‌ها می‌تابید.
امام صدر هنگامی که به لبنان سفر کرد طرحی نو درانداخت. او در آن سرزمین که ۷۲ ملت بر آیین‌ها و مناسک گوناگون زندگی می‌کنند به عزت شیعه اهتمام داشت. در حقیقت کتاب عزت شیعه نامی به‌جاست. درست است که امام صدر در خاندانی شیعه زاده شدند و بالیدند اما در یک‌سو نماندند. امام صدر عزتی بودند برای اسلام و فراتر بگویم عزتی برای انسان، کاش می‌شد در این روزها و در این شب‌ها از او بیاموزیم برای زندگی و برای راهی به سوی آزادی و آگاهی.
الگویی ماندگار از همزیستی با همه ملل و فرق
شهبازی، پژوهشگر تاریخ
امام موسی صدر بدون تردید یکی از برجسته‌ترین، نام‌دارترین و تاثیرگذارترین احیاگران شیعی در دوران معاصر است. نقشی که او در سده بیستم میلادی در احیای جامعه شیعی لبنان ایفا کرد و ارائه الگوی مثال زدنی از همزیستی با سایر طوایف و قبایل و مذاهب در جامعه قوم‌گرا و متکثری چون لبنان، کم‌نظیر است.
او نه تنها توانست جامعه شیعی لبنان را به جایگاهی بسیار رفیع‌تر از گذشته ارتقا بدهد، بلکه الگویی از همزیستی همه ملل و طوایف و اقوام و مذاهب را در منطقه خاورمیانه، شمال آفریقا و جهان اسلام در دنیای مدرن عرضه کرد. این الگو و سرمشق او ماندگار و جاوید است و قابل مطالعه و آموختن و اقتباس در جوامعی که شرایط آن فراهم باشد.
تاریخ شفاهی، راهی برای سنجیدن میزان پایبندی افراد به اندیشه‌هایشان
حورا صدر، مدیر موسسه امام موسی صدر در تهران
فرصت انتشار چاپ سوم عزت شیعه را مغتنم می‌شمارم تا چند نکته را عنوان کنم. باید بگویم، آقای محسن کمالیان اولین شخصی در ایران است که به امام موسی صدر پرداخت. گرچه با تلاش‌های شادروان حجتی کرمانی قبل از انقلاب کتاب‌هایی منتشر شده بود اما تالیفاتی به این شکل منسجم و علمی اولین بار به دست ایشان انجام شد، او این راه را آغاز کرده و به ما نیز آموخته است.
درباره حوزه تاریخ شفاهی هم که این کتاب در این حوزه می‌گنجد، بسیار می‌توان سخن گفت. تاریخ شفاهی راهی است که از طریق آن می‌توان شخصیتی را تجزیه و تحلیل کرد. با دوستان و علاقه‌مندان و حتی منتقدان یک فرد مصاحبه می‌شود و میزان پایبندی او به اندیشه‌هایش و شعارهایی که بیان می‌کند، سنجیده می‌شود. اینکه او چقدر به حرف‌هایش عمل کرده، یکی از نتایج تاریخ شفاهی است. همچنین راهی است که بفهمیم اگر شخصیتی موفق است چگونه اعتقاد و اندیشه‌ای را به عمل تبدیل کرده و این شیوه را دریابیم.
نکته آخری که عنوان می‌کنم این است که تمام کارهای این کتاب از مطالعه اولیه و استخراج مضوعات و سوال‌‌‌ها، سفر به لبنان، مصاحبه با تک تک افراد، پیاده‌سازی، تدوین و … برعهده شخص آقای کمالیان بوده که نتیجه ثمربخشی داشته است. امیدواریم دفتر دوم عزت شیعه هم به زودی تجدید چاپ شود.
اگر کسی این کتاب را نخواند، شناختش از امام صدر دقیق و کامل نیست
محمدرضا زائری، نویسنده و محقق حوزه دین
در بین آثاری که درباره گمشده عزیز جهان اسلام، امام موسی صدر منتشر شده، یکی از بهترین کتاب‌ها، کتاب عزت شیعه است. کتابی مستند با گفت‌وگوهای دقیق و مفصل با چهره‌هایی که در صف اول ارتباط با امام صدر بودند. از مجاهدینی که در تشکیل جنبش امل نقش داشتند تا راننده امام که هر روز با او در ارتباط بوده است.
از میان کتاب‌های متعددی که درباره امام صدر در ایران و لبنان منتشر شده، شاید کتابی نباشد که ندیده باشم. برای همین می‌توانم بگویم اگر کسی کتاب عزت شیعه را نخوانده و تورق نکرده باشد، شناختش از امام صدر کامل و دقیق نیست، و کسی که امام صدر را درست نشناخته باشد ارزیابی او از وضعیت اسلام در جهان امروز و اوضاع منطقه و خاورمیانه و شرایط موجود کامل نیست.
این کتاب کمک می‌کند هم درباره امام صدر اطلاعاتی کسب کرد و هم مسائل دیگری مطرح می‌کند که می‌توان به کمک آنها درباره خاورمیانه و وضعیت امروز شیعه در جهان اسلام تحلیل درست به دست آورد.
گردآورندگان کتاب وسواس زیادی برای دقیق بودن گفت‌وگوها داشتند و بخش‌های پیش‌گفتار و شناخت امام صدر و پیوست‌ها هم به دریافت تصویر دقیق و روشن و مختصر از ایشان کمک می‌کند.
وقتی کتاب را می‌خوانیم، می‌فهمیم که چرا شهید چمران که جاهای زیادی بوده افراد بسیاری را دیده و درک کرده آن طور عاشقانه و شیفته به خصوص در آن وصیت‌نامه عجیب از امام صدر حرف می‌زند.
سیاست همکاری عادلانه امام صدر، راه حلی برای نجات جامعه امروز لبنان و عراق
علیرضا حسینی بهشتی، استاد دانشگاه
برای من امام موسی صدر از ۲ جنبه حایز اهمیت است. یکی برمی‌گردد به رابطه عاطفی و تاریخچه آشنایی من با ایشان. من از کودکی به واسطه دوستی شهید بهشتی با آقای صدر و اینکه هر دو هم‌فکر و هم‌مباحثه بودند و رفاقت و صمیمیت بسیار بین آنها برقرار بود با ایشان آشنا بودم. آخرین دیدار هم به چند روز قبل از ناپدید شدن ایشان در شهریور ۱۳۵۷ برمی‌گردد. ما و آقای صدر در شهر بوخوم آلمان مهمان دکتر صادق طباطبایی بودیم.
اما جنبه دیگر، سیاست جوامع چندفرهنگی است که بیش از ۲ دهه در این حوزه تحقیق و تدریس کرده‌ام. در سال ۲۰۰۱ میلادی هم فرصت مطالعاتی در همین زمینه دست داد و به لبنان رفتم. وقتی به ایران برگشتم کتاب «بنیاد نظری سیاست در جوامع چندفرهنگی» را به دست مترجمان زبان عربی دادم که بعد در بیروت منتشر شد. در مقدمه ترجمه عربی تجربه زیستن در لبنان را بهانه قرار دادم و به برخی نکات اشاره کردم و از منش و روش و اندیشه امام صدر یاد کردم و ترجمه عربی کتاب را نیز به ایشان تقدیم کردم.
نکته‌ای در نتیجه‌گیری این کتاب بود که در جوامع چندفرهنگی ۲ گونه ساختار سیاسی را می‌توانیم متصور شویم. گونه اول مبتنی بر مصالجه موقت که بر مبنای اصول اخلاقی استوار نیست و برمبنای موازنه قوا شکل می‌گیرد. گونه دوم بر مبنای اجماع هم‌پوش استوار است و در چهارچوب همکاری عادلانه اجتماعی شکل می‌گیرند به این معنی که در این نظام‌ها شرایط اجتماعی را به‌گونه‌ای مطرح می‌کنند که برای طایفه‌ها و جوامع فرهنگی مختلف قابل قبول باشد.
در مجموعه اندیشه‌ها، گفتارها، اعمال و رفتار سیاسی و اجتماعی امام صدر به عنوان مصلحی بزرگ در دوره ما تلاش برای همکاری عادلانه و اجماع هم‌پوش دیده می‌شود. از این جهت آثار و کردار ایشان برای هر کسی که در این حوزه مطالعه می‌کند قابل توجه است.
متاسفانه امروزه چه در لبنان یا کشورهای دیگر مانند عراق به دلیل اینکه نظام سیاسی بر مبنای مصالحه موقت و موازنه قدرت شکل گرفته نه تنها شاهد توسعه همه‌جانبه عادلانه و توسعه متوازن و پایدار نیستیم بلکه این جوامع هر از چندی دستخوش اعتراض و نابسامانی و آشفتگی‌هایی است که مانع پیشرفت و توسعه می‌شود.
و این از سنت امام موسی صدر فاصله معناداری دارد. علاوه بر تکریم شخصیت‌هایی همچون امام صدر، می‌توانیم از رویکرد و منابع اندیشه‌ای و تجربه آنها استفاده کنیم. به نظر من راه‌حل نجات لبنان و عراق، تحول نظام سیاسی از مدل مصالحه موقت به اجماع هم‌پوش است که رفتار و اندیشه امام صدر هم نشان‌دهنده همین مطلب است.
امام صدر، نماد زندگی مسالمت‌آمیز در تمدن جدید
مجید تفرشی، نویسنده و پژوهشگر
امروز گفت‌وگوها و نوشته‌های مربوط به امام موسی صدر جریان غالب مرتبط با شیعه و تشیع معاصر شده است اما در زمانی که تحقیقات آقای کمالیان شروع شد، سال ۱۳۷۷ یعنی ۲۲ سال پیش، افراد کمتری به این موضوع رغبت داشتند. البته من به این موضوع علاقه‌مند بودم و با همکاری دکتر هوشنگ شهابی سال‌ها قبل در فصلی از کتاب ایشان با نام «۵۰۰ سال روابط ایران و لبنان» به زندگی و روابط آقای صدر پرداختیم و بیوگرافی مفصلی از او درباره زمان حضورش در ایران منتشر کردیم.
اما بخش عمده‌ای از مطالعات مربوط به امام صدر مبتنی بر تلاش‌های آقای دکتر کمالیان است. او در مطالعات صدرشناسی به تنهایی یک موسسه است و بدون امکانات خاص دولتی یا خصوصی این کار را به‌تنهایی انجام داده و در کنار موسسه امام موسی صدر یکی از دو نهاد اصلی مربوط به این شاخه در تاریخ معاصر ایران، تشیع، خاورمیانه و جهان اسلام است.
زندگی امام صدر از جنبه‌های مختلف بررسی شده اما همچنان برای ایرانی‌ها، لبنانی‌ها و اهالی خاورمیانه ویژگی منحصر به فردی دارد. برای ما ایرانی‌ها و شیعیان موسی صدر نماد اسلام معقول و منطقی و منطبق بر دنیای متمدن امروز است. چیزی که امروز به‌دنبالش هستیم و کمتر می‌یابیم و آن، تطبیق بین دین و تمدن و حکومت و سیاست‌ورزی است. زندگی امام صدر نماد تطبیق اینها با هم و نماد زندگی مسالمت‌آمیز در تمدن جدید است.
کمتر روحانی برجسته همچون او را می‌یابیم که به سهولت و درایت با مظاهر دنیای مدرن و گونه‌های تمدنی و ادیان و مذاهب دیگر خودش را وفق دهد و با آنها رواداری و تساهل و تسامح داشته باشد و بدون قربانی کردن منافع شیعه، از آن دفاع کند.
اغلب جریان‌های موسوم به اتحاد اسلامی و وحدت اسلام در سده‌های اخیر بیشتر شامل فدا کردن حوزه‌های شیعیان در اکثریت اهل سنت بوده و کمتر شرایطی مثل دوران فعالیت امام صدر در لبنان وجود داشته که عزت شیعه حاصل شود.
زمانی که او برای رهبری شیعیان لبنان فرستاده می‌شود، تشیع در لبنان در وضعیت ناگواری بود. اما زمانی که او ناپدید می شود، شیعیان به‌جایگاه والا دست یافته بودند و امروز جامعه شیعه در لبنان جمعیتی است که قابل نادیده گرفتن نیست و در همه معادلات منطقه و لبنان نقش دارد. این، میراث فعالیت با درایت و هوشمندانه و نگاه راهبردی امام صدر در لبنان است.
کتاب عزت شیعه که تاریخ شفاهی زندگی اوست نیز تا حد زیادی در راه شناساندن این شخصیت بزرگ و کمتر شناخته شده موثر است. هنر دکتر کمالیان و مهندس رنجبر کرمانی این است که این کتاب ضمن آنکه برای مخاطب خاص، منبع صدرشناسی است برای مخاطب عام هم جذاب است.
هدف این کتاب مکتوب کردن سیره عملی امام صدر بود
محسن کمالیان، نویسنده و پژوهشگر و از مولفان کتاب عزت شیعه
به این فکر کنیم چرا امام صدر بدون هیچ پشتوانه مالی، سیاسی و رسانه‌ای توانست این‌طور در دل مردم جای بگیرد؟ او قلعه‌ای را فتح نکرد اما قلب‌ها را فتح کرد. چرا همچین موفقیتی نصیب او شد و ۴۲ سال بعد از ربودنش همچنان میلیون‌ها قلب برای او می‌تپد؟ من می‌گویم راز موفقیت او را باید در اندیشه، اخلاق و عملش جستجو کرد. این اندیشه و اخلاق وقتی در صحنه عمل اجرا شود، نتیجه می‌دهد.
هدف کتاب عزت شیعه که مجموعه‌ای از تاریخ شفاهی است، همین بود که با توجه به مشاهدات عینی یاران امام صدر از نحوه عمل او در لبنان، سیره او را تدوین و مکتوب کند. اگر بخواهیم اندیشه‌های اصلاحی مصلحی را بررسی کنیم به هیچ وجه کافی نیست که به گفتارها و نوشته‌های او اکتفا کنیم. مهم این است که بدانیم این اندیشه‌ها به صحنه عمل راه پیدا کرده؟ آیا آن مصلح، گفتار و نوشتارش با کردارش یکی بوده و آیا موفق شده عملی کند؟
اندیشه زمانی که به صحنه عمل می‌آید پخته می‌شود و طبیعی است که اندیشه‌ای در طول سال‌ها تعدیل یافته و تکامل پیدا کند و این در سیره هر فرد قابل بررسی است.
همین تاریخ شفاهی و سیره‌ای که منتشر شده خیلی‌ها را با امام صدر آشنا کرد. در جلد اول کتاب، ما با ۱۰ نفر از نزدیک‌ترین یاران امام صدر که از روزهای اول حرکت‌المحرومین (جنبش محرومان) تا روز ربوده شدن در کنار ایشان بودند، صحبت کردیم.
چاپ اول کتاب که در سال ۱۳۷۷ منتشر شد، غیر از ۲ کتابی که علامه حجتی کرمانی پیشتر ترجمه و منتشر کرده بود، هیچ کتاب دیگری نبود که گفتارها و نوشتارهای ایشان را جمع کرده باشد.
اما امروز همت و تلاش بسیار موسسه امام موسی صدر در ۱۵ سال گذشته و ذوق و پیگری و دقت فوق‌العاده خانم صدر و همکارانش منجر به دردسترس قرار گرفتن کتاب‌ها و گفتارهای ایشان شده است.
به نظرم الگویی که امام صدر در لبنان ارائه کرد، امروز هم در مناطق شیعه نشین و حتی ایران ما قابل اجراست و چالش‌هایی که او با آنها در۵۰ سال پیش درگیر بود، چالش‌هایی است که امروز هم با آنها روبرو هستیم. بنابراین می‌توانیم اندیشه و روش او را مورد بازخوانی قرار دهیم.
برای برون‌رفت از بحران به اسطوره‌هایی چون امام صدر نیاز داریم
علی‌اکبر رنجبر کرمانی، پژوهشگر تاریخ معاصر و از مولفان کتاب عزت شیعه
کتاب عزت شیعه به همت دکتر کمالیان چاپ و منتشر شده و باید بگویم من کمترین نقش را در آن داشتم. در حدود ۲۰ سال پیش سفری به بیروت داشتم و با تعدادی از شخصیت‌های برجسته لبنانی و همین‌طور مردم عادی درباره امام موسی صدر صحبت کردم و بعد آن صحبت‌ها را به آقای کمالیان دادم. ایشان پیاده‌سازی و ویراستاری کرد و به شکل کتابی درآمد که من را هم از سر لطف، در کار خودش شریک کرد.
ما امروز از داشتن اسطوره‌ها بی‌نیاز نیستیم. بشر همواره نیازمند اسطوره بوده و خواسته‌های خودش را با خلق اسطوره‌ها نمایش می‌داده است. اسطوره‌ها همچنین نشانه‌های راه بشریت هستند. بهشتی‌ها و مطهری‌ها و امام صدرها نیازهای بزرگ جامعه امروز ما هستند. امیدوارم جامعه ما هر چه بیشتر با افکار و اندیشه‌های این نشانه‌های راه آشنا شود و ما از این بحران‌های فکری و سیاسی و اجتماعی که امروز دچارش هستیم، بیرون بیاییم.
تحمل اندیشه متفاوت و احترام به نظر دیگران
عدنان طباطبایی، مدرس دانشگاه دوسلدورف آلمان
پدر من، مرحوم دکتر صادق طباطبایی رابطه عمیقی با امام صدر یا به قول خودش دایی جانش داشت. می‌خواهم از مکالمه کوتاهی در راهروی منزل در ۱۲ سال پیش یاد کنم که از آن فهمیدم او خیلی چیزها را از امام صدر الهام گرفته است.
من از بیرون به منزل آمده بودم و انتظار داشتم همراه پدر و مادر بنشینیم و شام بخوریم. پدر مهمان داشتند که گفت‌وگوها همانند دیگر گعده‌های ایشان خیلی طول کشید. وقتی پدر بیرون آمد پرسیدم که مهمان شما کی بودند؟ اسم را که شنیدم تعجب کردم که مهمان نوازی ایشان همچین شخصیتی را هم شامل می‌شود. گفتم ایشان چرا؟
پدر پاسخی داد که درسی برای من بود و فهمیدم او در سال‌های جوانی که با امام صدر بود همین درس را آموخته است.
پدر گفت عدنان شما اگر به اندیشه‌ها و آرمان‌هایی که باور داری و نظرات خودت مسلط باشی، هر گونه گفتمان و اندیشه دیگری را هم به راحتی می‌توانی تحمل کنی. اگر می‌خواهی دیگران برای اندیشه تو احترام قائل باشند، تو هم باید برای هرگونه افکار و اندیشه دیگری احترام بگذاری. برای من سختی نداشت که ۲ ساعت و نیم به صحبت‌های این مهمان گوش دهم و به این معنی هم نیست که حرف او را بپذیرم یا افکار خودم را تغییر دهم. اما باید صحبت‌های طرف مقابل و دغدغه‌های او را شنید و متوجه بود و احترام گذاشت.
این مکالمه کوتاه بین اتاق کتابخانه پدر و آشپزخانه برایم جالب بود و درسی بود که از امام صدر گرفته بودند. امیدوارم این گونه مکالمه و درس‌ها در راهروهای خانه بین کتابخانه‌ها و آشپزخانه‌ها صورت بگیرد که ما تحمل بیشتری برای افکار و اندیشه متفاوت داشته باشیم.
