خلاصه سی و هشتمین درس‌گفتار ماهانه اندیشه و عمل

امام موسی صدر و مسئلۀ تقریب

سخنران: مولوی نذیر احمد سلامی

امام موسی صدر هم‌­تراز بیدارگرانی مانند سید جمال ­الدین افغانی و مفتی محمد عبدوه و رشیدرضا و عبدالرحمن کواکبی و ابوالعلی مودودی بود. مقصود از وحدت فقهی در نگاه امام صدر این نیست که همه یک مبنا و یک معیار داشته باشند و شیعه در سنی یا سنی در شیعه هضم شود. بلکه بدین معناست که هر فرقه و مذهب با حفظ هویت و تشخص مذهبی خود در برابر دشمنان مشترک ید واحد باشند.

امام صدر می‌­گفت که شیعه و سنی در مشترکات به یکدیگر یاری برسانند و اختلاف­‌ها را نیز چنان مدیریت کنند که به نزاع و جنگ کشیده نشود. او بر مبنای حدیث نبوی، اختلاف را در عرصۀ نظر رحمت تلقی می­‌کند. این اختلاف در مرحلۀ نظریه به پویایی فقه می‌­انجامد. امام صدر به وحدت افق شرعی در کشورهای اسلامی می‌اندیشید تا تلخی اختلاف رؤیت هلال ماه شوال به شیرینی رؤیت واحد تبدیل شود. این موضوع از نظر فقهی هم پذیرفته است. امام ابوحنیفه فتوا داد که در هر کشوری که هلال رؤیت شود، همۀ مسلمانان می‌­توانند برمبنای آن عمل کنند.

امام صدر در صدد بود که اذان و اعیاد کشورهای مسلمان به شکل واحد و در وقت واحد برگزار شود؛ تنها قدرتی که می‌­تواند مسلمانان را در برابر توطئۀ دشمنان بیمه کند، وحدت و اتحاد و انسجام است. امام صدر باور داشت که وحدت فقهی میان مسلمانان امکان پذیر است و شرط اساسی تحقق آن را همت همه‌جانبۀ اندیشمندان جهان اسلام می‌دانست.

امام صدر هیچ­‌گاه اجازه نداد که تعصب و حمیت مذهبی به اندیشه‌­ها و رفتارش غلبه یابد. او با نگرش اسلامی باز به همۀ مذاهب اسلامی توجه داشت. دعوت به اسلام بر مبنای حکمت و موعظۀ حسنه، از امور راهبردی ایشان بود. امام صدر دین را اصل می‌­دانست و مذهب را برداشت‌­ها و روش‌­های مسلمانان تلقی می­‌کرد. او بر این باور بود که مقابله با اسرائیل مستلزم نزدیکی پیروان مذاهب و کنار نهادن اختلاف فرقه‌­ای و تقویت یکپارچگی ملت است. او در حمایت­‌های مالی و سیاسی هرگز میان شیعیان و اهل سنت تبعیض قائل نبود.

اختلاف مذهبی میان شیعه و سنی از هر سلاحی بیشتر کارگر است. شیعه و سنی بر ضد یکدیگر می‌­تازند و هرکدام فکر می­‌کند که بر رسالت مذهبی خود عمل می­‌کند. امام صدر معتقد است که ما باید بعد واقعی برای مذهب قائل باشیم و در آن زیاده‌­روی نکنیم؛ چرا که هدف اسلام است و مذاهب تنها راه و وسیله‌­اند  و مسلمان متعهد هدف را فدای روش نمی­‌کند.

امام موسی صدر در دانشگاه اقتصاد خوانده بود. او دیدگاه مارکس را دربارۀ ارزش اضافی نقد می­‌کند. مارکس معتقد است که تمام محصول کار باید به کارگر برسد. امام موسی صدر این دیدگاه را رد می‌­کند و می‌­گوید که علاوه بر کار انجام شده برکالا، خود کالا هم دارای ارزش جوهری است. علاوه ­براین، عرضه و تقاضا و فراوانی کالا هم در ارزش آن مؤثر است.