خلاصه پنجاه‌ویکمین درس‌گفتار اندیشه و عمل

صلح، صلاح، اصلاح با الهام از اندیشه و عمل امام موسی صدر

سخنران: دکتر محمد منصورنژاد

صلح مفهومی است که تعریفِ کمینه‌ و بیشینه‌ دارد. در تعریفِ حداقلی صلح آن است که جنگ و خونریزی و خشونت در میان نباشد. جنگ فقط به معنای کشتن کسی نیست؛ همین که آبروی کسی را بریزیم، ترور شخصیت کرده‌ایم. امام موسی صدر منادی و پرچم‌دار صلح است.

متفکران دینی در همه یا دست کم در بخشی از رویکردهای دینیِ خود نواندیش هستند. روشنفکر دینی حاصل تحصیل در دانشگاه است، اما نواندیش دینی حاصل تحصیل در حوزه است. البته، تحصیل در دانشگاه برای روشنفکر و تحصیل در حوزه برای نواندیش، شرط لازم است و نه کافی. روشنفکران سه گروه هستند: دین‌ستیز، دین‌پذیر، دین‌گریز. صادق هدایت جزو روشنفکران دین‌ستیز است و دکتر شریعتی جزو روشنفکران دین‌پذیر.

از این منظر امام موسی صدر در گروه نواندیشان دینی است. نواندیش در لغت یعنی کسی که اندیشۀ نو دارد. اما آیا هرکسی که در حوزه، اندیشۀ نو دارد و درس می‌دهد و در محضر اساتید بوده است، نواندیش است؟ پاسخ منفی است؛ زیرا ممکن است سلفی‌ها نیز برداشت متعارف را قبول نداشته باشند و تفکرات نویی را معرفی کنند. نواندیش دینی نگاه به آینده دارد و مرتجعانه نمی‌نگرد؛ مسئله‌محور می‌اندیشد؛ و قصد دارد که پرسش‌های زمانه را پاسخ بدهد. نواندیشان دینی چند مولفۀ مهم دارند:

•  قرائت رحمانی از اسلام دارند؛ اسلام هم دین رحمت هست و هم غضب. در اسلام فراوان آیات جهاد داریم که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. نظریۀ خشونت نظریۀ گاندی است و با آن توانست هندوستان را از دست انگلستان نجات دهد. اما این دیدگاه نظریۀ اسلامی نیست. اسلام به ما نمی‌گوید که با فرد خشن، فرد مستبد و با استعمار نباید درگیری سخت داشته باشید. اسلام هم خشونت هست و هم رحمانیت. اگر می‌گوییم امام موسی صدر منادی رحمت است، بدین معنا نیست که اسلام جدیدی آورده است؛ بلکه اندیشه‌ای فراموش شده را به ما نشان داده است.
• منادی صلح‌اند. عشق، دوستی، محبت، تفاهم، اتحاد، همبستگی، مصالحه، آشتی، آرامش، آسایش، نفی خشونت، عدالت، آزادی، امنیت، صمیمیت، تفاهم، مدارا، صفا از مفاهیم مندرج در مفهوم صلح‌اند. صلح در حالت بیشینه‌اش در این حیطه‌ها می‌آید. امام موسی صدر نص، برداشت و فهم دینی را در لبنان عملیاتی کرد. سخنرانی ایشان در کلیسا شاهد این موضوع است. ایشان در آن سخنرانی می‌گوید: «برای انسان گردآمده‌ایم.» همین جمله ایشان را چندین گام از هم‌لباسان و هم‌کیشانش پیش‌رو می‌کند؛ زیرا در دیدگاه‌های سنتی می‌گویند که دین از ما چه می‌خواهد و ما همواره در مقابل دین مکلفیم. اما اگر بگوییم که ادیان در خدمت انسان است، راه بر ما باز می‌شود و انسان دیده‌ می‌شود. این موضوع اصل مهمی برای صلح است.

امام موسی صدر در سن سی سالگی به لبنان رفت و پیش از آیت‌الله حکیم فتوا به پاکی اهل کتاب داد. ایشان در سخنرانی خود در کلیسا می‌گوید: «با زبان خود سخن می‌گویم و با قلب خود می‌شنوم.» ما هنر شنیدن نداریم. تا زمانی مخاطب را باطل بدانیم و خود را حق، راه گفت‌وگو بسته است. اما امام موسی صدر در لبنان راه گفت‌وگو را باز و ایده‌هایش را عملی کرد.

اقدام دیگری که امام موسی صدر در زمان ورود به لبنان انجام داد، ریشه‌کنی فقر بود. او با حفظ حرمت فقیر، برایش موقعیتی فراهم کرد که بتواند از زندگی عادی برخوردار باشد. این رفتار و گفتار امام صدر همگی نشئت‌گرفته از اخلاق صلح‌پذیر امام موسی صدر است.