تلاش امام صدر برای یکی شدن عید مسلمانان
اولین باری که عید رمضان با محاسبات فلکی اعلام شد

رؤیت هلال ماه، همواره از موضوعات مورد توجه علما و مراکز دینی بوده است. این موضوع بعضاً موجب برخی اختلافات و تفاوت‌ها در اعلام آغاز و پایان ماه رمضان شده است. امام موسی صدر که از بدو حضور در لبنان برای تقریب مذاهب و کاستن از زمینه‌های تفرقه میان مسلمانان فعالیت می‌کرد، تلاش‌هایی هم برای یکسان‌سازی عید رمضان انجام داد.
متنی که در ادامه می‌خوانید برگرفته از مصاحبۀ گروه تاریخ شفاهی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر با دو تن از کارشناسانی است که در این زمینه با امام صدر همکاری داشتند.

امام صدر با مباحث فلکی آشنا بود/ می‌گفت باید کاری کنیم که همه روی یک روز متفق باشیم
خاطرات سرتیپ بازنشسته، حافظ الحجار، از اهل سنت لبنان

– من از طریق یکی از دوستان امام موسی صدر به نام احمد اسماعیل با ایشان آشنا شدم و در جلسات مختلف یکدیگر را می دیدیم. سید برای نزدیک شدن فرقه‌های مذهبی به هم تلاش زیادی می‌کرد و ما هم از چنین فکر و حرکتی حمایت می‌کردیم و خیلی دوست داشتیم که از امور اختلافی بین شیعه و سنی رها شویم.

– یادم هست یک بار سید، به من زنگ زد و گفت که می‌خواهم تو را ببینم. نزد او به مجلس اعلای شیعیان رفتم. گفت: درست نیست ماه رمضان بیاید و تمام شود و یکی بگوید فردا عید است، دیگری بگوید، نه عید نیست. باید کاری کنیم که همه روی یک روز متفق باشیم. امروز با مطالعات فلکی معلوم می‌شود که  فلان روز ماه جدید در می‌آید. باید از این امکان برای حل مشکل استفاده کنیم. بعد ادامه داد: شما از دانشگاه یسوعیه فارغ‌التحصیل شدی و مهندسینی در این موضوع می‌شناسی. درخواست من این است که با  کمک آن‌ها راهی برای اعلام عید پیدا کنید. گفتم چشم و بر این اساس با بعضی همکلاسی‌های دانشگاهی تماس گرفتم و جلساتی گذاشتیم.

– هر وقت برای جلسه با سید می‌رفتیم، از تسلط او به این مباحث تعجب می‌کردیم. اگر از فیزیک صحبت می‌شد، با فیزیک صحبت می‌کرد، اگر بحث درباره محاسبات ریاضی بود، با ریاضی بحث می‌کرد. البته، سید به همین هم اکتفا نمی‌کرد. مثلاً کتابی از انتشارات فولشام در انگلستان، مرتبط با همین موضوعات را سفارش داده بود تا برایش بفرستند. یعنی از طرق مختلف در این زمینه تحقیق می‌کرد. حتی به من گفت هر وسیله‌ای می‌خواهید که اینجا نیست، بگویید تا از خارج تهیه کنیم.

می‌خواست به کمک نجوم عید مسلمانان یکی شود
خاطرات دکتر محمد علوش، رئیس اسبق ادارۀ کل امور جغرافیایی ارتش لبنان

– من افسر ارتش بودم و در رشته مهندسی جغرافیا فارغ‌التحصیل شدم. یکی از تخصص‌های من مطالعه افلاک و نجوم و ارتباط آن‌ها با امور زمینی بود. همکارم آقای حافظ الحجار به من گفت که سید موسی می‌خواهد علم فلک را در اثبات ماه رمضان وارد کند تا عید مسلمانان یکی شود. من علاقۀ خودم را به این موضوع ابراز کردم و خوشحال شدم. در اولین جلسه، شخصیت‌های دینی و روحانیون زیادی دعوت داشتند. برخی همکاران نظامی و افراد دیگر هم بودند. سید در سخنانی از نحوه اعلام عید رمضان انتقاد کرد. نمی‌دانم چه کسی آن وسط گفت که برادران مسیحی ما وقتی می‌خواهند بچه‌شان را نفرین کنند، می‌گویند: «ان‌شاءالله تو را گم کنیم مثل عید مسلمان‌ها!» سید موسی آن موقع گفت: این وضعیت پذیرفتنی نیست. ما در قرن بیستم هستیم، آمریکایی‌ها  به ماه رفته‌اند و محاسبات دقیق وجود دارد و ما هنوز نتوانسته‌ایم راهی علمی بیابیم که بفهمیم ماه کی متولد می‌شود و چه زمانی دیده خواهد شد. امام به این موضوع نیز پرداخت که :«صوموا لرؤیته وافطروا لرؤیته» (با دیدنش روزه بگیرید و با دیدنش روزه را تمام کنید.)

– سید موسی ضمن تأیید این حدیث تأکید کرد که رؤیت لزوماً با چشم نیست. مشاهده با چشم است و رؤیت با عقل است. و به این آیه قرآن استناد کرد که حضرت یوسف می‌فرماید: «إنی رأیت أحد عشر کوکباً.» چگونه ستارگان را رؤیت کرد درحالی که خواب بود؟ پس رؤیت عقلی دقیق‌تر است. یعنی مطمئن‌تر از مشاهده با چشم است.

– در همین حین برخی حاضران در تأیید سخن سید، مواردی از اشتباه در مشاهده با چشم را یادآور شدند. سپس، قرار شد این جلسات ادامه پیدا کند. در یکی از جلسات از من پرسید: دقت محاسبات فلکی چقدر است؟ گفتم: تمام مختصاتی که بر اساس آن محاسبات را انجام می‌دهیم، به ما دقت یک صدم ثانیه می‌دهد. نگاهم کرد و گفت: یک صدم ثانیه؟ گفتم: در محاسبات کمی خطا طبیعی است. گفت: من آن را هم نمی‌خواهم. گفتم: من می‌توانم تا ثانیه به شما بدهم خودتان بررسی کنید.

– در مجموع از مسائل فلک اطلاع زیادی داشت، مثلاً با محاسبات در طلوع و غروب خورشید کاملاً آشنا بود و به آن اطمینان داشت.

– بالأخره، اولین تجربه سال ۱۹۷۴ به وقوع پیوست و سید موسی بعد از محاسبۀ ما، در نامه‌ای با استناد به محاسبات فلکی، روز عید را برای آقای عبدالأمیر قبلان، مفتی جعفری ممتاز آن زمان، مشخص کرد و او هم عید را اعلام کرد. و در روزنامه نوشتند که از طریق محاسبات فلکی عید مشخص شد. این اولین بار بود که عید رمضان با روش علمی حساب شد.

• این مطلب در صفحه آخر روزنامه ایران مورخ ۱۱ خرداد ۱۳۹۸ منتشر شده است.