مقاله و یادداشت
پیش درآمد پرسش درباره رابطه امام موسی صدر و انقلابیون ایرانی
حمید قزوینی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی
درباره نگاه امام موسی صدر به مبارزات گروه های سیاسی علیه رژیم شاه و نحوه تعامل او با انقلابیون ایرانی، هر از گاه، سخنی و تحلیلی منتشر می شود که در سه گروه اصلی قابل تقسیم بندی است.
گروه اول، او را موافق مبارزات و همراه انقلابیون ایرانی و مخالف شاه و مرتبط با امام خمینی معرفی کرده و نقش مهمی برای حمایت های او از مبارزین ایرانی در لبنان و سوریه قائل هستند.
گروه دوم، همواره او را مخالف انقلاب و مرتبط با رژیم شاه معرفی کرده و مدعی هستند او میانه‌ای با مبارزان ایرانی نداشته است.
گروه سوم، وی را شخصیتی در میانه انقلابیگری و اصلاح طلبی می دانند که دغدغه اصلی اش ارتقاء جایگاه شیعیان از طریق تعامل سازنده با همه دولت ها و جریانات فکری و سیاسی بوده است.
بالطبع هر یک از این نگاه ها، نظرِ طیفی از مخاطبان را به خود جلب می کنند. اما نگارنده این سطور که چند صباحی توفیق مطالعه درباره امام موسی صدر و فعالیت های او را داشته و مختصری هم با وقایع نگاری انقلاب اسلامی آشناست، معتقد است برای رسیدن به پاسخ نهایی، ابتدا باید پرسش های دیگری را مورد توجه قرار داد تا شناخت روشنی از بسترهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی آن دوران به دست آید و بعد به جمع آوری اطلاعات درباره نگاه و روش امام موسی صدر و دیگر انقلابیون پرداخت.
در حقیقت یکی از آسیب های بسیاری از پروژه های تاریخ نگاری معاصر همین نگاه ناقص به موضوعات تاریخی است که با وجود تلاش ها و هزینه های فراوان، نه تنها نیاز مخاطب را برآورده نمی کند که ذهن او را با انبوهی از پرسش های جدید درگیر می کند.
پژوهشگر و مخاطبِ آشنای رویدادهای تاریخی باید با مسئولیت پذیری و جستجوگری، ابتدا تصویر کامل تری از آن دوره تاریخی به دست آورد و بعد برای رسیدن به پاسخِ سوال اصلی بکوشد.
برای روشن شدن موضوع، بهتر است مروری به برخی پرسش های پیشینیِ مرتبط با فضای سیاسی دوران مبارزه در خارج کشور و به طور خاص درباره لبنان و امام موسی صدر داشته باشیم:
۱ – اولویت ها و نیازهای یک مبارز سیاسی در خارج کشور چه بود؟
۲ – مبارزات داخل و خارج چه تفاوتی باهم داشت؟
۳ – آیا سلایق و روش های مختلف پذیرفته شده بود؟ آیا همه مانند هم بودند؟
۴ – مبارزات در خارج، چه جایگاه و تاثیری در روند کلی مبارزات داشت؟
۵ – چهره شاه در داخل و خارج چه تفاوتی باهم داشت؟
۶ – تنوع فکری و روشی در میان مبارزین چه میزان بود و تا چه اندازه به نزاع و اختلاف و رقابت منجر می شد؟
۷ – رهبران و نیروهای اصلی مخالف شاه در داخل، چه نگرشی به امام موسی صدر و تلاش هایش داشتند؟ آیا نگاه همه یکسان بود؟
۸ – اطرافیان، چه تاثیری در روابط امام خمینی و امام موسی صدر داشتند؟
۹ – امام خمینی چه نگاهی به امام موسی صدر و فعالیت های او داشت؟
۱۰ – لبنان چه جایگاهی در راهبرد منطقه ای شاه داشت؟
۱۱ – سیاست ها و برنامه های رژیم شاه در لبنان چه بود و در هر مقطع تاریخی چه ویژگی هایی داشت؟
۱۲ – نیروهای داخل ایران چه نگرشی به مبارزات خارج کشور داشتند؟
۱۳ – موضع گروه های مارکسیستی درباره امام موسی صدر چه بود و تا چه اندازه در نگاه دیگران تاثیر داشتند؟
۱۴ – رابطه گروه های فلسطینی با امام موسی صدر چه فراز و نشیب هایی داشت؟
۱۵ – رابطه گروه‌های فلسطینی با مبارزین ایرانی چگونه بود؟ این گروه‌ها چه تاثیری در نگاه نیروهای ایرانی به قضایای خارج از ایران داشتند؟
۱۶ – براندازی رژیم شاه از چه زمان در دستور کار انقلابیون قرار گرفت؟ آیا همه نگاه یکسان داشتند؟
۱۷ – انقلابیون داخل و خارج چه زمانی از فروپاشی رژیم شاه مطمئن شدند؟ آیا همه نگاه یکسان داشتند؟
۱۸ – آیا بین دستگاه حکومتی و جریان مخالف رژیم، امکان گفت وگو و رد و بدل کردن پیام وجود داشت؟ آیا طرفین تمایلی به این کار داشتند؟
۱۹ – ساواک تا چه اندازه در بین نیروهای خارج کشور نفوذ کرده بود؟
۲۰ – اگر افرادی مانند شهیدان مطهری، بهشتی، چمران، مفتح و برخی دیگر، دوران بیشتری امکان حضور و خدمت پیدا می کردند، در قضاوت ها پیرامون امام موسی صدر تاثیر گذار نمی بودند؟
۲۱ – نحوه پیگیریِ پرونده امام موسی صدر در جمهوری اسلامی تا چه اندازه، تحت تاثیر نگاه های برخی افراد و سلیقه هایی بود که پیش از انقلاب شکل گرفت؟
۲۲ – ربوده شدن امام موسی صدر به نفع انقلاب اسلامی بود یا به ضرر آن، یا هیچ تاثیری نداشت؟ نگاه طیف های مختلف سیاسی به این موضوع چگونه بود؟
به نظر می رسد این پرسش ها پیش درآمدِ ورود به بحث درباره امام موسی صدر و رابطه او با انقلابیون ایرانی و شناخت از مبارزاتِ خارج کشور است و به میزان زیادی می تواند پژوهشگر را از سردرگمی و ابهام خارج کرده و کار را برای رسیدن به پاسخ آسان کند.
بدون شک یکی از بایسته های پژوهش درباره تاریخ انقلاب اسلامی مطالعه ریشه ها و بسترهای بسیاری از رویدادها پیش از ورود مستقیم به اصل واقعه است.
ای کاش مراکز پژوهشی و موسسات انتشاراتی، قبل از اجرای پروژه های مختلف، نیم نگاهی به این مهم می داشتند.