حورا صدر: ترجمه مجموعه «گام به گام با امام» به دلیل تنوع متون دشوار بود

حورا صدر در نشست معرفی «گام به گام با امام» در مشهد گفت: امام صدر شخصیت جامعی داشت و بر حسب ضرورت وارد حوزه‌های مختلفی علمی، سیاسی و اجتماعی می‌شد، به همین دلیل ترجمه آثار و سخنان او پیچیدگی‌های خاصی دارد.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، نشست نقد و بررسی کتاب «هفت روایت خصوصی از زندگی سیدموسی صدر» و معرفی مجموعه ۱۲ جلدی و تازه منتشر شده «گام به گام با امام» دوشنبه ۲۱ اسفند برگزار شد. در این نشست حورا صدر، مدیر مؤسسه امام موسی صدر، حبیبه جعفریان، نویسنده این کتاب، نفیسه مرشد زاده، نویسنده و روزنامه‌نگار و همچنین فائزه گلستانی به عنوان دبیر نشست در کافه کتاب آفتاب حضور داشتند.

حورا صدر در بخشی از این نشست به معرفی مجموعه ۱۲ جلدی «گام به گام با امام» پرداخت. او همچنین در پایان معرفی مجموعه به مناسبت برگزاری این نشست در شهر مشهد، بخشی از سخنرانی امام صدر در سال ۱۹۶۷ که شب ولادت امام رضا(ع) در آفریقا ایراد شده بود را برای حضار خواند. متن سخنان مدیر مؤسسه امام موسی صدر را در ادامه می‌خوانید.

ترجمه مجموعه ۱۲ جلدی به دلیل تنوع متون، پیچیده و دشوار بود

احساس دوگانه‌ای از حضور در این جمع دارم. از طرفی خوشحالم که عده‌ای از فرهیختگان به نام امام موسی صدر در جایی جمع شده‌اند و از طرفی غیبت و حضور نداشتن ایشان به چشم می‌آید. همچنین قرار بر این است که در این جمع دستاوردی را معرفی کنم که متاسفانه صاحبش در میان ما نیست. امیدوارم که هر چه زودتر گشایشی حاصل شود و بتوانیم ایشان را در کنار خودمان ببینیم.

درباره این مجموعه باید بگویم که در حدود ۱۰ سال طول کشید تا یک تیم تخصصی متشکل از کارشناسان مختلف در لبنان محتوای مجموعه «مسیره الامام السید موسی صدر» یا «گام به گام با امام» را جمع آوری کنند. این پژوهش و گردآوری یا از رسانه‌ها، روزنامه‌ها، مجلات، رادیو و تلویزیون بود یا از نوارهایی که از کلام امام صدر منتشر شده و به صورت پراکنده در دست افراد مختلف وجود داشت. در نهایت چاپ نخست این کتاب در سال ۲۰۰۰ در لبنان منتشر شد. روند ترجمه این کتاب نیز از اواخر سال ۱۳۸۶ در مؤسسه امام صدر در تهران آغاز شد.

در طی این مسیر چاپ دوم «مسیره الامام السید موسی صدر» در لبنان با اسناد تازه‌ای در حال آماده‌سازی بود. خوشبختانه جنبش امل این اسناد نویافته را به ما نیز ارائه کرد و ما توانستیم آنها را نیز ترجمه کرده و به متن فارسی اضافه کنیم. بنابراین «گام به گام با امام» ترجمه ویراست و چاپ دوم مجموعه عربی به همراه اسناد و متن سخنرانی‌های فارسی امام صدر است. اسناد فارسی نیز برخی را در اختیار داشتیم و برخی دیگر نیز در پروژه «تاریخ شفاهی» مؤسسه به دست آمد.

ترجمه فرآیندی تقریبا پیچیده ‌است، به‌ویژه برای مجموعه‌‌ای به حجم ۱۲ جلد که انواع متون تخصصی را در خود دارد. در این مجموعه متون مختلفی چون خبری، سیاسی، فکری و اندیشه‌ای، اقتصاد، تفسیر قرآن و… وجود دارد، چرا که شخصیت امام صدر این‌گونه بود که برای مخاطبان مختلف اعم از دانشگاهی و غیردانشگاهی، مسلمان، مسیحی و… در مکان‌های متفاوتی چون دانشگاه، مسجد، کلیسا و… صحبت می‌کرد و به مقتضای فضا سطح و نوع کلامش متفاوت بود.

ترجمه چنین متنی طبیعتا پیچیدگی خاص خود را دارد. مترجمان باید متخصص باشند. مراحل پس از ترجمه هم پیچیده بود. ویرایش‌‌های متعددی چه زبانی و فنی و چه محتوایی روی متن ترجمه‌ها صورت گرفت و همه مجلدات حداقل سه بار ویرایش شدند. امیدوارم که با طی کردن این مراحل مجموعه با حداقل اشتباه منتشر شده باشد. برای تولید و انتشار این مجموعه بیش از ۵۰ نفر درگیر کار بودند. روند تولید نیز با تمام چالش‌هایش نزدیک به ۱۰ سال طول کشید.

 این مجموعه بیش از ۹۰ درصد آثار امام را دربردارد

از جلد نخست تا نهم این مجموعه، محتوا به صورت تاریخی پیش رفته است. هر کدام از این مجلدات نیز به دو بخش تقسیم می‌شوند. بخش نخست برنامه‌ها و فعالیت‌ها که در قالب خبر از رسانه‌ها جمع‌آوری و به صورت روزنگار ارائه شده و بخش دوم با نام اسناد، محتوای سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها و پیام‌های امام صدر را دربردارد.

این ۱۲ جلد به گمان من بیش از ۹۰ درصد آثار امام را دربردارد. پس از چاپ این مجموعه اسناد تازه‌ای نیز از امام پیدا شده‌اند که در چاپ‌های بعدی یا در کتاب‌هایی که از دل این مجموعه به صورت موضوعی استخراج شده‌اند، منتشر خواهند شد.

جلد دهم این مجموعه تفسیر قرآنی است که امام صدر به مناسبت‌های مختلف ارائه کرده است. بخش عمده آن تفسیرهایی است که در رادیو رسمی لبنان در سحرهای ماه رمضان امام صدر به صورت کوتاه در حد ۱۰ دقیقه برای هر برنامه گفته می‌شد. به دلیل آنکه مخاطبان این برنامه عامه مردم بودند شاید نوع نگاه اجتماعی ــ تربیتی امام صدر در این تفاسیر جالب باشد. در این تفسیرها امام چندان وارد مباحث لغوی معمول در سایر تفاسیر نشده‌اند. متخصصان علم تفسیر می‌توانند نوآوری‌های امام در این تفاسیر را به بحث بگذارند.

جلد یازدهم که به نسبت بقیه قطورتر است، مجموعه سخنرانی‌های امام صدر است. این سخنرانی‌ها بیشتر مباحث اعتقادی هستند و علت گردآوری آنها در این مجلد این است که تاریخ بیان آنها به صورت دقیق مشخص نبود و به همین دلیل در مجلداتی که به صورتی تاریخی تنظیم شده، نیامده است.

جلد دوازدهم نیز به چند قسمت تقسیم می‌شود، اما بخش عمده آن شامل محتوای درس‌گفتارهای سیاسی و اندیشه‌ای و اقتصاد است که امام صدر برای اعضای ارشد جنبش امل برگزار کرده بود.

ترجمه و انتشار «گام به گام با امام» برای مخاطب زبان فارسی اهمیت دارد

در نگاه نخست ضرورتی وجود داشت تا مجموعه‌ای فارسی در اختیار مخاطبان فارسی زبان قرار بگیرد، چرا که امام صدر در ایران به دنیا آمده و تا حدود ۳۰ سالگی در این کشور بوده و در حوزه علمیه قم و دانشگاه تهران درس خوانده است. امام صدر یکی از شخصیت‌های این سرزمین است و مخاطب ایرانی دوست دارد تا با او آشنا شود.

نکته دیگر اهمیت این مجموعه در جامعیت خاص شخصیت امام صدر است. قطعا در تک تک زمینه‌ها اندیشمندانی هستند که تخصصی‌تر از امام صدر اندیشه‌ورزی کرده‌اند، اما اجتماع این ویژگی‌ها در یک شخصیت است که او را منحصر به فرد می‌کنند. این ویژگی و در کنارش موفقیتی که امام صدر در دوره حضور خود در لبنان داشت، بسیار مهم است. به هر حال آن دوره بحرانی بود چرا که هم رویارویی با اسرائیل وجود داشت و هم جنگ داخلی لبنان رخ داد. به این دلایل به نظرم جا دارد که جامعیت این شخصیت و اندیشه او بررسی شود.

من از این فرصت استفاده کرده و از اساتید و مدرسان دانشگاه و حوزه‌های علمیه و از مسئولان مراکز تحقیقاتی دعوت می‌کنم تا آنها محققان خود را به پژوهش درباره شخصیت امام صدر و ابعاد مختلف و متفاوت زندگی او تشویق کنند. با توجه به تجربه موفقی که امام صدر در آن دوره حساس در لبنان داشت و تاثیرگذاری‌اش بر جهان اسلام، این پژوهش‌ها می‌تواند برای جامعه فعلی ما مفید باشد.

عنوان این مجموعه نشان‌ از گام‌های متعدد امام صدر در لبنان دارد

یکی از ویژگی‌های این کتاب در عنوان آن یعنی «گام به گام با امام» نهفته است. شاید برخی با این نام‌گذاری موافق نباشند، اما من برای انتخاب این عنوان دو دلیل عمده را می‌توانم بیان کنم. نخست اینکه بالاخره این کتاب به صورت تاریخی به شرح رویدادها می‌‌پردازد. فعالیت‌ها و صحبت‌های امام از ابتدای ورودش به لبنان تا زمان ربودن در این کتاب گردآوری و درج شده است.

دلیل دیگر اینکه واقعا حرکت‌های و فعالیت‌هایی که امام صدر شروع کرد مانند تاسیس مجلس اعلای شیعیان، جنبش امل و حرکت محرومان، همچنین از مقاومتی که در برابر اسرائیل ایجاد کرد و ارتباطی که با بزرگان و پیروان دیگر مذاهب و ادیان داشت، گفت‌وگویی که با کمال گشودگی با همه برقرار کرد، همه از نقطه‌ای آغاز شده است. مخاطب با مطالعه این مجموعه متوجه می‌شود که نطفه فعالیت‌ها و برنامه‌های امام از کجا شکل گرفت که بعدها به صورت آن دستاورد بزرگ درآمد.

 امام صدر خود دلیل موفقیتش را در این می‌داند که هرگز عقیده‌ای را بر کسی تحمیل نکرده است

بخشی از صحبت‌های من درباره موفقیت امام صدر بود. در اینجا دوست دارم تا سه خاطره را برای شما بیان کنم. از این تعداد دو خاطره را از دیگران شنیدم و دیگری هم روایتی از خود امام صدر است که در این مجموعه نیز منتشر شده است. خاطره نخست که به سال‌های نخستین حضور امام در لبنان باز می‌گردد به این صورت است که در جمعی نشسته بودند و کسی با حسن یا سوءنیت می‌پرسد که آقای صدر چه کسی پشت‌سرت است و از تو حمایت می‌کند که این‌گونه توانستی خود را در میان لبنانی‌ها مطرح کنی؟ جواب امام صدر این بود که شما کافی است به کیلومترشمار اتومبیل من نگاه کنید. هیچ دری در این کشور نبوده که من  آن را نکوبیده باشم. هیچ خانه‌ای نبوده که به آن سرنزده باشم. مدام با مردم بوده و حتی برای شنیدن دردهایشان سر سفره‌های آنها نشستم. شما هم اگر اینکار را بکنید متوجه جریان خواهید شد و لازم نیست اینقدر پیچیده به موضوع نگاه کنید. من با این مردم زندگی کرده و توانستم آمال و آرزوها و خواسته‌هایشان را درک کنم تا بتوانم همراه با آنها در تحقق این آروزها و خواسته‌ها کوشش کنم.

خاطره دیگر مربوط به یکی از سخنرانی‌های امام صدر است. ایشان در این سخنرانی می‌گوید که برای من یک مجله‌ای را آوردند که تصویر من روی جلد آن است و در آن نوشته‌اند که کدام دستگاه اطلاعاتی از او حمایت می‌کند که این‌گونه مطرح است و صحبتش در کلام همه لبنانی‌هاست؟ جواب امام صدر این بود که چرا هیچ‌کس نمی‌گوید که این محبوبیت به خاطر اخلاص موسی صدر است. صدر دارد وظیفه خود را انجام می‌دهد و جریان اینقدر پیچیده نیست و من دارم وظیفه خود را انجام می‌دهم.

خاطره دیگر به مصاحبه‌ای برمی‌گردد که در مجلد سوم این مجموعه منتشر شده است. این مصاحبه برای سال ۱۹۷۳ یعنی بعد از انتخاب ایشان به ریاست مجلس اعلای شیعیان و پیش از آغاز جنگ‌های داخلی لبنان است. در انتهای مصاحبه خبرنگار می‌پرسد که شما چرا اینقدر محبوب و موفق هستی؟ خبرنگار نوشته است که امام صدر سعی کرد از پاسخ به این سوال فرار کند، اما در نهایت این‌گونه پاسخ داد که اگر این‌گونه باشد که شما می‌گویید شاید سه دلیل داشته باشد؛ نخست صداقتم، دوم اینکه هیچگاه سعی نکردم نظرم را بر دیگران تحمیل کنم و همین باعث شده تا بفهمم که آنها چه می‌خواهند و کلامشان را درک کنم و دیگر آنکه وقتی خدا ببیند که بنده‌ای دارد برای دیگر بندگانش خالصانه کار می‌کند، او را در انجام کارهای خود موفق می‌گرداند.

در پایان این بخش از صحبت‌هایم باید بگویم که برخی مقدمه‌های خبرنگارها بر مصاحبه‌های خود با امام صدر که همه در این مجموعه منتشر شده، بسیار خواندنی است.

جعفریان در «هفت روایت خصوصی» گفت‌وگو نمی‌کرد بلکه با روایت‌کننده‌ها زندگی می‌کرد

درباره کتاب هفت روایت خصوصی که در این نشست درباره آن بحث و صحبت شد، باید بگویم حبیبه جعفریان با طرف‌های مصاحبه‌اش در این کتاب نه گفت‌وگو و مصاحبه که با آنها زندگی کرده است. همین دلیل هم باعث شده تا بتواند با مادرم که هیچ‌گاه مصاحبه نمی‌کند، گفت‌وگو کند. اصلا این مصاحبه نبوده بلکه واقعا در کنار او زندگی کرده است. برای این روند هم مانعی در کار نبوده است. دلایل پذیرفتن مادرم برای انجام مصاحبه هم چندان پیچیده نیست، چرا که خانم جعفریان عملا میهمان خانه مادرم بودند و میهمان حبیب خداست. البته خانم جعفریان هم گشودگی داشت و این‌گونه نبود که در مصاحبه به دنبال قطعی کردن حرف‌های خود باشد. با نگاهی باز هرچیزی را مصاحبه شونده بیان می‌کرد پذیرفت و از آن بهره برد.