یادداشت و تحلیل ربودن
مروری بر مواضع دولت لیبی بعد از سقوط قذافی
کلید گمشده آزادی امام موسی صدر
سقوط معمر قذافی از قدرت، اتفاقی بود که منتظران آزادی امام موسی صدر و دو همراهش سال ها در انتظار آن بودند و آن را کلید آزادی امام می دانستند.
به همین دلیل بود که دو روز بعد از کشته شدن قذافی در ۲۸ مهر ۱۳۹۰، هیئتی از لبنان، به ریاست عدنان منصور، وزیر خارجه لبنان به لیبی رفت.
در آن روزها، انتظار برای روشن شدن وضعیت امام موسی صدر و مشخص شدن محل اسارت وی و دو همراهش، به ساعت رسیده بود.
در چنین شرایطی، گروه لبنانی برای دیدار با مقامات شورای انقلابی لیبی عازم سفر شدند و عدنان منصور با مصطفی عبدالجلیل رئیس شورای انتقالی لیبی دیدار کرد . مقامات جدید لیبی نیز بر اهتمام خود برای دستیابی به نتایج مثبت در این زمینه تاکید کردند.
مصطفی عبدالجلیل، رئیس شورای انتقالبی لیبی گفت: در ارتباط با جناب آقای موسی صدر و همراهانش، از همان ابتدا به آن اهتمام نشان دادیم، وقتی استقلال کامل لیبی برای ما محرز شد، اعتقاد داشتیم که در هر شهری، مفقودان شهرهای دیگر را پیدا خواهیم کرد، اما تا این لحظه به هیچ اثری از آنها (امام موسی صدر و همراهانش) دست نیافته ایم. ما به این مسئله اهتمام کامل نشان می دهیم و کمیته ای از سوی دادستان کل برای تحقیق تشکیل شده است که این کمیته با برادران لبنانی همکاری خواهند کرد، یکی از قضات لبنانی نیز با این کمیته ارتباط دارد تا هر گونه کمک های فنی برای روشن شدن حقیقت ارائه شود، از خدا می خواهیم که ایشان در قید حیات باشد، ما از زمان آزادی طرابلس در ۲۳ آگوست نتوانسته ایم به حقیقت امور مشخصی دست یابیم، شاید این مسئله مستلزم کمک های فنی یا اطلاعات دیگری از سوی لبنان باشد.
عدنان منصور بعد از دیدارهایش گفت با توجه به دیدارهایی که انجام داده ایم می توانیم بگوییم که شاهد تعامل مثبت طرف لیبیایی با مسئله ناپدید شدن سید (امام موسی صدر) و همراهانش بوده ایم، مقامات لیبی تحقیقات لازم را تقریبا از یک ماه پیش آغاز کرده اند و کمیته پیگیری مشترک لیبیایی و لبنانی از طریق وزارت دادگستری لبنان تشکیل خواهد شد و یک قاضی لبنانی مامور پیگیری این مسئله از طریق همکاری با کمیته تحقیقات لیبی و دادستان این کشور شده است.
هیئت لبنانی با عبدالرحیم الکیب نخست وزیر و عاشور بن خیال و فوزی عبدالعال وزیران امور خارجه و کشور و همچین اسامه الجبیلی وزیر دفاع لیبی برای پیگیری سرنوشت امام موسی صدر نیز دیدار کرد.
نخست وزیر لیبی گفت: مسئله امام موسی صدر و برادرانش یک مسئله اساسی برای ما به شمار می رود و اولویت دارد، ما علیه ظلم به پا خواستیم، به همین سبب مسائل را اینگونه به حال خود رها نخواهیم کرد، از برادران خود در وزارت کشور می خواهیم تحقیقات مربوطه را تسریع ببخشند تا به نتایج مثبتی که همه ما امیدواریم دست یابیم.
چند ماه بعد در دی ماه همان سال نیز، هیئت لبنانی سفری به لیبی داشت. در این سفر صدرالدین صدر، فرزند ارشد امام موسی صدر و مهدی فیروزان، داماد امام موسی صدر نیز حضور داشتند.
مهدی فیروزان در مورد این سفر گفت: در این سفر ما شش ملاقات با مقامات لیبی داشتیم. ابتدا با وزیر خارجه و سپس با وزیر کشور لیبی دیدار کردیم. دیدار سوم نیز با جناب آقای عبدالجلیل، رئیس شورای انتقالی لیبی بود. این دیدارها به همراه ملاقات با نخست‌وزیر و وزیر دفاع لیبی همگی در یک روز انجام شد.
فیروزان با بیان اینکه با برخی از مطلعان پرونده امام موسی‌صدر در لیبی گفت‌وگوی غیررسمی داشتیم که اطلاعات جدیدی را به دست آوردیم، گفت: با فردی آشنا شدیم که طی سال‌های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ میلادی (۱۳۷۳ تا ۱۳۷۵شمسی) زندانبان امام موسی‌صدر بوده است.
وی ادامه داد: در مجموع در این ملاقات‌ها دو مورد مشهود بود؛ نخست اینکه آشکار بود دولت انتقالی لیبی در فاصله کوتاه شکل‌گیری‌اش به‌طور جدی به جمع‌آوری اطلاعات و مدارک مرتبط با امام موسی صدر در دفاتر قذافی، عبدالله سنوسی وزیر اطلاعات دوره قذافی و سایر دفاتر امنیتی پرداخته بود؛ دوم اینکه دادستان لیبی به‌عنوان مسئول رسیدگی به پرونده تعیین شده بود و اطلاعات مهمی در این پرونده داشت.
وی با بیان اینکه مجموعه اسنادی که جمع‌آوری شده حکایت از آن داشت که امام موسی‌صدر در طول این سال‌ها زندانی بوده است، گفت: مقامات لیبی در این اسناد نام زندانبان‌های ایشان و مقامات امنیتی متولی حفاظت از او در تشکیلات قذافی را لیست کرده بودند. آقای عبدالجلیل، رئیس شورای انتقالی لیبی به من گفت: «ما تا قبل از سقوط طرابلس از امام موسی صدر خبر داشتیم اما پس از سقوط طرابلس سرنخ‌ها همگی گم شد.» در این سفر، براساس همین شواهد، این تئوری که امام در روزهای اول سفر به لیبی به شهادت رسیده‌اند، به کلی رد شد. اطلاعات مقامات لیبیایی همگی دال بر این بود که امام موسی صدر هنوز زنده است.
بیش از ده سال از این سفر، دیدارها و اظهارنظرها و قول های همکاری می گذرد. دو سال بعد از سقوط قذافی، تفاهمنامه ای نیز بین لبنان و لیبی امضا شد که در آن مقامات لیبی با پذیرفتن اینکه ربایش امام موسی صدر و دو همراهش در این کشور و به دست قذافی صورت گرفته است ، برای آزادی آنان قول همکاری دادند. همچنین مقرر شد دو کشور برای شناسایی و پیگرد قانونی سران نظام قذافی همکاری داشته باشند و نشست های دوره ای نیز برگزار شود؛ تعهداتی که در سال های بعد عملی نشد و مقامات قضایی لیبی تا امروز، از ارائه اسناد و اطلاعات مربوط به این پرونده خودداری کرده اند و در هر دیدار، تنها زمان را تمدید می کنند و امکان حضور اعضای کمیته پیگیری را در جلسات بازجویی افراد مظنون فراهم نکرده اند.
علاوه بر این همکاری نکردن، برخی مقامات لیبی، ادعاهایی واهی را در ماه های بعد مطرح کردند؛ ادعاهایی که اخیرا، صدرالدین صدر، با اشاره به برخی از آنها، علل کذب بودن هر کدام را شرح داد.
نکته جالب توجه این است که این ادعاها، گاه در تناقض با یکدیگرند. در حالی که اغلب آنان بر کشته شدن امام موسی صدر بلافاصله بعد از ربودن تأکید می کنند، اعترافات هانیبال قذافی ثابت کرده است ادعای کشته شدن در ۹ شهریور بی اعتبار است.
تا امروز نیز مقامات لیبی به طور رسمی ادعای زنده نبودن امام موسی صدر را مطرح نکرده اند اما در عمل، با اتلاف وقت و همکاری نکردن، مانع از پیشبرد جریان پیگیری شده اند.
کلید آزادی امام موسی صدر که به نظر می رسید با کشته شدن قذافی، به راحتی به دست می آید، همچنان گمشده باقی مانده است. می توان گفت مقامات بعد از قذافی قصد دارند پیگیری این پرونده را قربانی مرور زمان کنند تا از قبول هر گونه مسئولیت در این مورد، خودداری کنند.