در نشست شنبه های بخارا عنوان شد
لبنان دغدغه ای تاریخی و فرهنگی برای ایران است

دیروز، در شهرکتاب مرکزی، کتاب شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه، در نشست شنبه های عصر بخارا نقد و بررسی شد.

در این نشست که با حضور آرش رئیسی نژاد، نویسنده، امین آریان راد، حمید قزوینی، علی دهباشی و مهدی فیروزان برگزار شد، کتاب از جنبه اسناد تاریخی و تاریخ شفاهی بررسی شد. محتوای عمده این نشست در مورد امام موسی صدر بود.

در ابتدای نشست رئیسی نژاد، نویسنده کتاب در تماسی تصویری، درباره کتاب توضیحاتی داد، سپس آریان راد، در مورد روش و کیفیت استفاده نویسنده از منابع، به ویژه در مباحث مربوط به امام موسی صدر صحبت کرد. وی گفت: نویسنده در استفاده از منابع، به منابع شفاهی ارجحیت داده است. استناد به سایت ها زیاد است و برخی مطالب استناد ندارند.

وی ادامه داد: نویسنده دو کتاب مهم در مورد آقای صدر را نادیده گرفت؛ یکی مجموعه ۱۲ جلدی گام به گام با امام موسی صدر، و یکی کتاب لبنان مصطفی چمران که اطلاعات مهمی در مورد لبنان و شیعیان لبنان به دست می دهد.

آریان راد ادامه داد: عنوان کتاب و مسئله پژوهش بر شیعیان لبنان اشاره می کند اما کتاب بر آقای صدر متمرکز است.

وی در ادامه به برخی موضوعات مطرح شده در کتاب اشاره کرد: نویسنده به طرح سبز ساواک اشاره کرده است و از اینجا آغاز می کند که بعد از به قدرت رسیدن جمال عبدالناصر در مصر و احیای پان عربیسم، حکومت پهلوی به دنبال برقراری پیوندهایی با لبنان است و در ابتدا سراغ نخبگان مارونی می رود چرا که آنان نیز با این مفهوم مخالف بودند و از این ارتباط استقبال می کردند.

وی افزود: نویسنده در مورد جنگ داخلی لبنان می گوید در این مقطع ایران به کمیل شمعون کمک می کند و ادامه بحران باعث می شود تیمور بختیار، رئیس وقت ساواک، برنامه ای برای مهار پان عربیسم طراحی کند: این برنامه شامل بازگرداندن سلطنت به عراق، طرح سبز با اتکا به شیعیان لبنان بود. استناد نویسنده در این مورد و تنها منبع آن، گفته های یک فرد است.

آریان راد ادامه داد: در مورد اعزام آقای صدر به لبنان که موضوع مهمی در کتاب است، نویسنده با استناد به سایتها و خاطرات وصیت علامه شرف الدین و  به استناد خاطرات منصور قدر به نقش ساواک اشاره می کند و نتیجه می گیرد که نمی توان پذیرفت صدر عامل ساواک است. در اسناد ساواک دو روایت در این مورد می بینیم: در اسناد دهه چهل اعزام صدر را با تأیید آیت الله بروجردی می داند و در دهه پنجاه، بعد از چاپ کتابی علیه صدر ادعای کمک های ایران برای انتخاب او به ریاست مجلس اعلای شیعیان را مطرح می کند.

وی در انتهای صحبت اینطور نتیجه گیری کرد: به نظر می رسد صدر با حمایت هایی طبق همین طرح ها و شاید با وصیت علامه شرف الدین به لبنان رفته است اما با توجه به اینکه وی حاضر به دریافت کمک مالی از ساواک نبوده، موقعیت و موضع حکومت ایران در مورد وی تغییر کرده است.

بعد از وی، حمید قزوینی، پژوهشگر تاریخ شفاهی در مورد منبع شفاهی مورد استناد در کتاب صحبت کرد. وی در ابتدا گفت: در منابع شفاهی قاعده بر این است که از روایت هایی که استفاده شود که راوی اطلاعات دقیقی درباره موضوع داشته باشد یا از نزدیک با موضوع مرتبط باشد یا به طور مستقیم با منابع معتبر آشنا باشد. همچنین راستی آزمایی روایت ها ممکن باشد و پژوهشگر نیز بر محیط و موضوع اشراف داشته باشد.

وی ادامه داد: متأسفانه کتاب گرفتار شتابزدگی است و منابع شفاهی و ارجاع دهی در موارد متعددی از دقت کافی برخوردار نیست.

قزوینی افزود: اعتماد بسیار زیاد نویسنده به اسناد ساواک موجب شده بسیاری از روایت ها را صحیح فرض کند و به سرعت نتایج دلخواه را از آن برداشت کند. نویسنده روش استفاده از اسناد ساواک را توضیح نداده است. و ادعاهای بدون منبع در کتاب فراوان است.

وی در ادامه بر برخی از این ادعاها اشاره کرد و افزود علت اعتماد زیاد نویسنده به اسناد ساواک این است که وی به شرایط جامعه لبنان اشراف کافی نداشته است.

سخنران آخر این نشست، مهدی فیروزان، مدیرعامل سابق شهرکتاب و داماد امام موسی صدر بود. وی در ابتدا گفت: من به عنوان خواننده کتاب و کسی که با آقار مربوط به لبنان و امام موسی صدر آشناست، کتاب را مطالعه کردم. نکاتی که آقایان اشاره کردند بیانگر این نکته است که مسائل لبنان آنقدر متنوع و پیچیده است و اطلاعات مغشوش حتی در منابع دست اول آنقدر موجود است که برای کار به گروه تحقیق نیاز است.

وی ادامه داد: مهم ترین نتیجه این کتاب این است که نشان می دهد لبنان برای ایران پدیده جدیدی مختص به دهه های اخیر نیست و موضوع و دغدغه ای تاریخی است. گویی لبنان همیشه برای سیاستمداران دارای عمق استراتژیک بوده است. این کتاب پاسخ این پرسش را می دهد که چرا این کشور تا این حد مدنظر سیاستمداران است و چرا خطر بزرگی است اگر به خوبی شناخته نشود.

وی افزود: من از این کتاب می آموزم که لبنان فقط مسئله سیاستمداران نیست، مسئله علوم انسانی هم هست و بسیاری از مسائل مطرح شده ریشه فرهنگی دارد. این کتاب می تواند آغازگری در حوزه لبنان پژوهی باشد که بدون حشو و زوائد تلاش کرده، در هر فراز اطلاعاتی ارائه کند.

فیروزان تصریح کرد: کتاب چند سوال را پاسخ می دهد: اول آیا امام موسی صدر زنده است؟ کتاب می گوید: بله. دوم، آیا امام صدر با اراده حکومت به لبنان رفت یا اراده ای دیگر؟ امام موسی صدر لبنان را انتخاب کرد چون فضای قم برایش تنگ بود. لبنان را به دلیل تکثر فرهنگی و دینی انتخاب کرد. ممکن است این انتخاب با نظر آقایان بروجردی و شراف الدین و یا سیاست های شاه همراه شود.

وی ادامه داد: سوال سوم، آیا امام موسی صدر موفق بوده است؟ ایشان به عنوان مصلح و فردی که به دنبال راه حل برای مسائل جامعه است، همه بحران هایی را که ما امروز با آن ها مواجهیم، تجربه کرده است و این کتاب می گوید امام برای آنها راه حل دارد.

وی تاکید کرد: هیچ کدام از گروه های سیاسی حامی امام موسی صدر نبود. ایشان شخصیت مستقلی موفقی بود. به همین دلیل قدرت های منطقه با ایشان مخالف بودند.

بعد از این سخنان، رئیسی نژاد در تماس تصویری دوم، توضیحاتی در مورد نقدهای مطرح شده ارائه داد. وی در ابتدا گفت: نقد آغاز گفت و گوست و از آن استقبال می کنم. کتاب روایت ژئوپلتیک است و امیدوارم در آینده کتاب های دیگری با این نگاه بنویسم.

وی افزود: در نسخه انگیسی مجبور به حذف حدود ۳۵ هزار کلمه شدم چرا که ناشر، سقفی برای انتشار حجم کتاب داشت. به این دلیل نسخه های انگلیسی و فارسی کتاب متفاوت است.

وی ادامه داد: هدف من چیزی جز روشن کردن زوایای تاریک تاریخ نبوده. در ظاهر امر سیاست شاه در منطقه شبیه به امروز بوده است اما دلایل و روش آن کاملا متفاوت بود.

وی در پاسخ به انتقادات مطرح شده در مورد استناد زیاد به اسناد ساواک گفت: در بسیاری از مواردی که به این اسناد استناد کردم از مصدر «ادعا کردن» استفاده کردم تا عدک قطعیت را بیان کنم. من به این اسناد اعتماد نکردم اما این اسناد باید کانون اصلی بررسی من قرار می گرفت. چرا که این اسناد نشان می دهد حکومت وقت چه نگاهی به طرف غیردولتی داشته است.

وی افزود: مسئله من نوشتن زندگی نامه در مورد امام موسی صدر نبود، بلکه پیوند بین ایران دوره پهلوی و جنوب لبنان بود. روایت ها نباید صرفا بر منابع مکتوب متمرکز باشد و باید از روایت های شفاهی نیز استفاده کرد. بسیاری از اشتباهات کتاب به دلیل ترجمه مجدد آن از انگلیسی به فارسی است.

وی ادامه داد: این پژوهش پیش درآمدی است برای کارهای بعدی. از منتقدانی که تصور می کنند این کتاب ایرادات و کاستی هایی دارد درخواست می کنم شروع به تکمیل و اصلاح آن کنند.

وی از سخنرانان برنامه نیز درخواست کرد موارد مطرح شده را برای اعمال در چاپ های بعدی کتاب در اختیار وی قرار دهند.

رئیسی نژاد تأکید کرد: آخرین سندی که آگاهانه در کتاب آوردم، سندی مربوط به ساواک است که اشاره می کند امام موسی صدر هنوز زنده است.

وی در مورد مستندی که اخیرا از شبکه بی بی سی پخش شد نیز توضیحاتی ارائه داد.

در پایان علی دهباشی در سخنان کوتاهی اشاره کرد که نقدهای مطرح شده اهمیت نقش ویراستار فنی را یادآوری می کند. و این، وظیفه ناشر است که با استفاده از ویراستار فنی به نویسنده اثر کمک کند.