مقاله و یادداشت
وطن در اندیشه امام موسی صدر: از احساس تا مسئولیت اجتماعی
امام موسی صدر نگاهی نو و مسئولانه به مفهوم «وطن»و «وطن‌دوستی» ارائه داد. برخلاف برداشت‌های محدود قومی یا احساسی، او وطن را بستر تحقق کرامت انسانی و مسئولیت اجتماعی می‌دانست.
۱. وطن، صرفاً جغرافیا نیست
امام موسی صدر، وطن را تنها محدوده‌ای جغرافیایی نمی‌دانست، بلکه آن را بستری می‌دید برای رشد انسان، تحقق عدالت و شکل‌گیری زیست مشترک. در نگاه او، وطن‌دوستی اگر از ایمان و عقلانیت جدا شود، به تعصب کور و تبعیض‌افکنی بدل خواهد شد.
«حب وطن، اگر با عدالت، برادری و مسئولیت همراه نباشد، جز تعصب نیست»[۱]
۲. وطن‌دوستی به‌مثابه ایمان
امام موسی صدر در خطابه‌ها و نوشته‌هایش، عشق به وطن را بخشی از ایمان دینی معرفی می‌کند. او میان وطن‌دوستی سالم و ملی‌گرایی متعصبانه تفاوت قائل می‌شود:
«عشق به وطن از شریف‌ترین انگیزه‌های انسانی است، مادامی‌که در چارچوب اخلاق و عدالت باقی بماند. اما اگر جای خدا را بگیرد، تبدیل به شرک و طغیان می‌شود.»
۳. انسان‌محوری در وطن‌دوستی
او ثروت واقعی لبنان را نه منابع طبیعی، بلکه انسان‌های آن می‌دانست:
«سرمایه اصلی لبنان، انسان آن است. اگر بخواهیم وطن را حفظ کنیم، باید انسان را حفظ کنیم، همه انسان‌ها را، صرف‌نظر از دین و مذهب»
۴. مقابله با طایفه‌گرایی
در شرایطی که لبنان دچار تنش‌های فرقه‌ای بود، صدر به وحدت ملی دعوت می‌کرد:
«لبنان وطن همه است، نه طائفه‌ای خاص. کسی که به طائفه خود بیش از وطنش عشق بورزد، در حق خود و وطنش ظلم کرده است.» (المسیره، ج۵، ص۲۲۵)
۵. وطن و مقاومت در برابر اشغال
در نگاه صدر، دفاع از وطن برابر با دفاع از کرامت انسان است. او اسرائیل را دشمن اصلی منطقه دانست و نهضت مقاومت را بنیان گذاشت:
«هر وجب از خاک فلسطین، قبله‌گاه خون شهیدان است. دفاع از آن، دفاع از انسانیت است.» (الاسلام والانسان، ص۱۹۲)
۶. نهادسازی برای کرامت ملی
با تأسیس المجلس الاسلامی الشیعی الاعلی در ۱۹۶۹، امام صدر نخستین نهاد رسمی برای مطالبه‌گری اجتماعی و سیاسی شیعیان لبنان را بنا نهاد:
«ما این شورا را برای رفع محرومیت‌ها تأسیس کردیم، نه برای تقسیم قدرت.» (المسیره، ج۴، ص۳۱۲)
نتیجه‌گیری
نگاه امام موسی صدر به وطن، نگاهی اخلاقی، اجتماعی و الهی است. او وطن را محل تجربه عدالت و همزیستی می‌داند، نه میدان رقابت‌های قومی یا دینی. دیدگاه و عملکرد او الگویی مؤثر برای جامعه امروز است؛ به‌ویژه در خاورمیانه‌ای که هنوز با بحران‌های هویتی، فرقه‌ای و اشغال مواجه است.