در آستانهٔ چهل و پنجمین سالگرد ربوده شدن امام موسی صدر و دو همراهش پس از چند سال بیثباتی سیاسی در لیبی و قطع همکاریهای قضایی، نامهای از سوی دادستان کل لیبی برای شروع دور تازهای از همکاریها، به دست کمیتهٔ پیگیری پروندهٔ امام موسی صدر رسیده است. همچنین سخنگوی این کمیته، قاضی حسن الشامی، از برخی میانجیگریها از سوی خانوادهٔ درجهٔ یک سرهنگ قذافی سخن گفته است.
دسامبر ۲۰۱۵ فرزند کوچک قذافی، که تحت تعقیب اینترپل بود، به نیروهای امنیتی لبنان تحویل داده شد و به اطلاعات مهمی دربارهٔ حیات امام موسی صدر و محل زندانهای سری وی در دورههای مختلف اعتراف کرد. این اعترافها به شورای عالی قضایی لبنان ثابت کرد وی به صورت پسینی در ناپدیدسازی اجباری امام موسی صدر دست داشته است. هانیبال از بازپرسانش خواست او را آزاد کنند تا اطلاعات تکمیلی را نیز بدهد اما آنها به او یادآوری کردند که پنهان کردن اطلاعات دربارهٔ یک جرم، خود یک جرم مستقل است. در این ۸ سال وی همچنان از بیان دانستههایش دربارهٔ محل اسارت امام موسی صدر و همراهانش سر باز زده است و در برههٔ اخیر به اعتصاب غذای تر مبادرت کرده. همین موضوع موجب شده است فشارهای بینالمللی و تهدیدها برای آزادی او پیش از بیان اطلاعاتش افزایش یابد. مصاحبهای که پیش رو دارید به میزبانی شبکهٔ الجدید در تاریخ ۱۴۰۲/۴/۲۷ انجام گرفته است. این مصاحبه در پاسخ به مصاحبهٔ احمد قذاف الدم، پسرعموی قذافی و یکی از افراد متنفذ در نظام او در همین شبکه انجام پذیرفته است:
مجری: بینندگان عزیز بار دیگر به شما خوشآمد میگویم. در بخش پایانی این قسمت از برنامهٔ «رئیس» در شبکهٔ الجدید، مفتخرم در خدمت قاضی معروف لبنانی آقای حسن الشامی، سخنگوی کمیتهٔ پیگیری رسمی قضیهٔ ربودن امام اعتدال، گفتوگو و تسامح، امام موسی صدر باشیم. خوشآمدید.
حسن شامی: سلامت باشید.
مجری: آقای شامی، اولا شما میخواستید به مطلبی پاسخ دهید که احمد قذاف الدم در قسمت قبلی این برنامه گفت. اما اجازه دهید اول من یک سؤال بکنم: چرا همچنان بازداشت هانیبال قذافی ادامه دارد؟ هشت سال است که بازداشت است و او خودش اصرار دارد که بیگناه است و اعترافاتی که از او گرفته شده تحت اجبار بوده و مسئلهٔ مالی در میان است.
حسن شامی: اولا دربارهٔ اینکه چرا هانیبال قذافی همچنان زندانی است چون علیه او دو دادخواست وجود دارد. اول پنهان کردن اطلاعات که خودش یک جرم است و دوم دخالت بعدی در جرم آدمربایی که همچنان در جریان است. این جرمی است که حکمش حبس ابد است. موضوع امام موسی صدر به شورای قضایی ارجاع داده شده. اصولا درخواست بازداشت او در لبنان از سوی اینترپل صادر شده است نه خانوادهٔ امام. اینترپل درخواست داده است که از وی به عنوان شاهد بازجویی شود. او در دورهٔ بازداشت رسمیاش، به هیچوجه تحت هیچ فشار و شکنجهای نبوده است. وی در ۲۰۱۵/۱۲/۱۱ به شاخهٔ اطلاعاتی نیروهای انتظامی تحویل داده شد. بازپرس در دوشنبه ۲۰۱۵/۱۲/۱۴ وی را بازجویی کرد. بازجویی وی ابتدا به عنوان شاهد بود اما سپس به عنوان کسی که علیه او شکایت شده است. از ابتدا هم به او گفته شد که میتوانی وکیل داشته باشی. ابتدا نپذیرفت سپس وکالتش را به یک وکیل زن داد. هیچ چیز به زور از او گرفته نشد.
مجری: اجازه دهید من میخواهم چیزی را روشن کنم. من شخصا از خود نبیه بری شنیدم که ما نمیخواستیم او را بازداشت کنیم. به ما گفته شد که شما میتوانید بگیریدش اما ما نپذیرفتیم.
حسن شامی: درست است.
مجری: سپس میخواستند او را به اطلاعات ارتش بدهند، آنها هم نپذیرفتند. سپس به سازمان امنیت داخلی لبنان پیشنهاد دادند، آنها هم نپذیرفتند اما بعد شاخهٔ اطلاعاتی نیروهای انتظامی این را پذیرفتند.
حسن شامی: ما از تلاشهایشان ممنونیم.
مجری: حالا پس از ۸ سال چه چیزی برای شما قطعی شده است؟
حسن شامی: دهها صفحه به بازپرس زاهر حماده اعتراف کرده است. با جزئیات دربارهٔ زندان سرّی امام در جنزور صحبت کرده و اینکه امام از سال ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۲ کجا بازداشت بوده است. همچنین دربارهٔ صحنهسازی رم صحبت کرد و اینکه چه کسانی لباس امام را پوشیده بودند. او از موسی کوسا و محمد علی الرحیبی نام میبرد. همچنین دربارهٔ دست داشتن عبدالسلام جلود و اینکه لیبی را به دردسر انداخت صحبت میکند. دهها صفحه صحبت میکند. در ابتدا طبق قانون لبنان وقتی کسی شاهد [پرونده] است نیازی نیست وکیل داشته باشد ولی پس از آن وکیل گرفت و از همهٔ حقوقش استفاده کرد. هانیبال الآن در زندان از تمام مراقبتهای پزشکی برخوردار است، هر زمان بخواهند ملاقاتش میکنند. تلفن دارد. از درون زندان بیانیه صادر میکند و از درون زندان تهدید میکند! حتی همانگونه که شما هم پرسیدید، ما را از داخل زندان متهم میکند که از او درخواست پول کردهایم. اول ما را متهم کرد که از او دو میلیارد دلار خواستهایم تا آزادش کنیم. بیانیهٔ او را از درون زندان حتی تلویزیون شما، الجدید، که من در استدیویش هستم پخش کردند.
مجری: و شبکهٔ العربیه.
حسن شامی: شبکههای عربی دیگر هم پخش کردند. من میگویم این شخص که الآن در حال استفاده از همهٔ حقوقش است، تا کنون ۱۰، ۱۵ وکیل گرفته و عزل کرده است و ما اصلا در مورد وکیلهایش دخالت نمیکنیم. و بدانید بر خلاف تمام شایعهها که میگویند من ۲۰۱۶/۸/۱۱ رفتهام به او گفتهام فلانی را عزل کن… من او را فقط یک بار در ۲۰۱۶/۱/۱۶ دیدم و دیگر ندیدم.
مجری: شما میخواهید که این مسئله تمام بشود؟ یا نمیخواهید؟ و چگونه؟
حسن شامی: کدام مسئله؟
مجری: همین ماجرای هانیبال…
حسن شامی: حتما ما نمیخواهیم اگر کسی حتی یک روز بیهوده زندانی باشد. چه نامش را مظنون بگذارید، چه گروگان و چه انتقام. ما به عنوان کمیتهٔ رسمی پیگیری و خانوادهٔ امام هرگز چنین چیزی را نمیپذیریم. اصول و اندیشهٔ امام هم به ما اجازهٔ این کار را نمیدهد. امام موسی صدر امام همهٔ لبنانیهاست و گفته است که وسیله باید از جنس هدف باشد.
مجری: الآن شما از هانیبال چه میخواهید؟
حسن شامی: مسیر قانونی و قضایی را برود و تهدید نکند و نسبت خیانت ندهد. یعنی ما را متهم نکند که به مبانی امام موسی صدر خیانت کردهایم. ما را متهم نکند که از او اخاذی کردهایم. میخواهم مشخصا دربارهٔ اخاذی یا درخواست پول صحبت کنم. برای بار هزارم میگوییم. وکیل اولش آمده میگوید بنده شخصا در مارس ۲۰۱۶ از وزیر دادگستری لیبی دویست میلیون دلار درخواست کردهام. ما طی بیانیهای رسمی پاسخش را دادیم. اما او گفت فیلم دارد که من دارم پول میشمارم. در بیانیهای رسمی در سال ۲۰۱۶/۳/۸ گفتیم خواهش میکنیم این ویدئو را منتشر کنید و ما کار ما را تمام کنید! بعد گفتند ببخشید سی میلیون دلار بوده است و آن هم فیلم نبوده، صورتجلسه بوده است! سپس یک نفر به نام عقیله دلهوم پیدا شده که مدعی است واسطههایی از سوی جناب برّی از او خواستهاند که پول درخواست کند. در همان مصاحبه در شبکهٔ العربیه میگوید آن واسطهها از جناب برّی نقل کردهاند که در حال تلاش است تا ثروتی برای خود جور کند. حتی هنگام نقل هم حرفهای متناقض میزند. همینطور میآیند یک چیزی میگویند…
مجری: وقتی میگویید وکیل اولش، منظورتان خانم بشری الخلیل است؟
حسن شامی: نمیخواهم نامش را ببرم.
مجری: همان است دیگر؟ کس دیگری [در میان وکلا زن] نیست. اجازه دهید موضوع دیگری را بپرسم. مدتی است میگویند میانجیگریهای برای پایان این ماجرا وجود دارد. درست است؟
حسن شامی: درست است. پیش از آنتن به شما گفتم. میانجیهای بسیار محترمی هم هستند. خانوادهٔ قذافی همواره یک مشکل دارند. گمان میکنند هرکس بهشان سلام کرد، پول میخواهد. من خودم با میانجیها صحبت کردهام. با خانوادهٔ قذافی هم بارها صحبت کردهام. اولینشان احمد قذاف الدم است و آخرینشان افراد دیگر از خانوادهٔ درجهٔ یک قذافی. شرط اول ما در این دیدارها این بوده که برادر، ما پول نمیخواهیم. هر کس هم پول میخواهد که به ما دربارهٔ امام اطلاعات بدهد، ما به او پول میدهیم. خانوادهٔ قذافی عادت کردهاند به همهٔ مردم پول بدهند. احمد قذاف الدم در مصاحبه با شما گفت. ما به فلان طرف سیاسی پول دادیم. ما به فلان کشور پول دادیم. آنها عادت کردهاند هرکس بهشان سلام کرد، پول میخواهد. برادر، ما پول نمیخواهیم. اگر کسی پول میخواهد که ما را راهنمایی کند امام کجاست، به او پول میدهیم. خانوادهٔ قذافی و برخی متأسفانه کارچاقکنهای لبنانی این را نمیفهمند. فقط میخواهند پول در بیاورند.
مجری: بگذارید روشن بگویم. احمد قذاف الدم میگوید که هانیبال دو ساله بوده است و هیچ اطلاعاتی دربارهٔ موضوع امام ندارد. ضمنا نظام لیبی کاملا تغییر کرده است و نظام جدید ضد قذافی است. چرا این دولت که با قذافی بد است، اطلاعاتی نمیدهد؟ بگذارید این حق را به شما بدهم که به سخنان احمد قذاف الدم پاسخ بدهید.
حسن شامی: ممنونم که همان سؤالی را از من کردید که از احمد قذاف الدم پرسیدید. من مصاحبهٔ شما را دیدم. شما از او پرسیدید شما از ۱۹۷۸ (تاریخ ربودن امام) تا ۲۰۱۱ (تاریخ سقوط نظام) در ۳۳ سالی که در حکومت بودید، هیچ اطلاعاتی به شیعیان و لبنانیها ندادید. ایشان پاسخی نداد. بدتر و زشتتر از این، وقتی از آقای قذاف الدم پرسیدی که (با اجازهٔ دوستداران امام) آیا امام زنده است یا فوت کرده است؟ دقیقا به شما چه گفت؟ گفت: خدا میداند. اگر او الآن در سال ۲۰۲۳ میگوید خدا میداند پس چرا میگوید سال ۲۰۰۳ ما میخواستیم اطلاعات بدهیم ولی نبیه بری میانجیگریها را متوقف کرد؟ آقای احمد قذاف الدم، آن موقع چه اطلاعاتی میخواستی بدهی؟! به علاوه احمد قذاف الدم الآن میگوید در حکومت نیست و حکومت دست مخالفانشان است. اوکی. وقتی در حکومت بودی و دستت باز بود چه کردی؟ یک اطلاعات دقیق غیر از صحنهسازی رم، به من بده. خود احمد قذاف الدم در اکتبر ۲۰۱۲ به من در دیداری در خانهاش در قاهره گفت موضوع رم دروغ است. خب، شما چه اطلاعاتی دربارهٔ امام به لبنانیها و دولت لبنان و خانوادهٔ امام دادید؟
مجری: ببخشید این مهم است. احمد قذاف الدم به تو گفت امام از لیبی خارج نشده است و وارد رم نشده و این داستان دروغ است؟
حسن شامی: بله، صد در صد. بیشتر از این را گفت. نمیتوانم همهٔ حرفهایی را که او زده است بگویم. من به احترام دیدار خصوصی که با او داشتم نمیگویم و به این امید که اینها روزی وجدانشان به درد بیاید و خجالت بکشند و امام را به ما برگردانند، نه اینکه بگویند دزدیدن امام برای لیبی چه فایدهای دارد؟! بیش از این. من علیه او و برای محکوم کردنش دلیلی دارم: میگوید چرا حسن شامی عبدالسلام جلود را ندیده است؟ هانیبال در پیام آخرش که در تلویزیون پخش شد، میگوید که چرا حسن الشامی با عبدالسلام جلود دیدار نکرده است؟ من پیش از آنتن به شما عرض کردم، تلاش کردم عبدالسلام جلود را ببینم. من با همهٔ شخصیتهای نظام سابق لیبی دیدار کردهام مگر عبدالسلام جلود. حتی آقای عقیله دلهوم گفت عبدالسلام جلود در یکی از کلوپهای شبانه در پاریس است و میتوانی آنجا بری ببینیاش. ما آنجا که نمیتوانیم برویم دنبالش! میخواهم از احمد قذاف الدم و همهٔ مسئولان لیبی بپرسم: هانیبال در بازپرسی خودش و در پیام تلویزیونی تازهاش گفته است که عبدالسلام جلود این گرفتاری را برای لیبی درست کرده است (به نظرتان اینجا هم تحت فشار بوده؟ به زور از او اعتراف گرفته شده است؟) . او مسئول ربودن امام است. او در دورهای معاون نخستوزیر بود و سپس نخستوزیر شد و سال ۱۹۹۱ عزل شد. این در حالی است که شما تا ۲۰۱۱ در حکومت بودید. اگر حرف و روایت شما درست است و او خودسرانه این کار را کرده است چرا از عبدالسلام جلود تحقیق نکردید؟ آیا اکنون از دست ما کاری بر میآید؟ ما هرکار غیرممکنی را آزمایش کردیم. تلاش کردیم افراد شخصی را واسطه کنیم. سپس تلاش کردیم برخی سازمانهای اطلاعاتی جهان را واسطه کنیم ولی نتوانستیم. حتی برخی افراد برای دیدن او از ما پول خواستند و ما حاضر بودیم بدهیم ولی نتوانستیم. هنوز نتوانستهایم او را ببینیم و با او صحبت کنیم. سؤال من این است که شما چرا در دورهای که معزول بود هیچ کاری نکردید؟ من همهٔ افراد نظام سرنگونشدهٔ لیبی را به چالش میطلبم: فقط یک اطلاعات را بگویید که به یک واسطه (طرفهای بین المللی یا طرفهای دوست مشترکمان) داده باشید. هرگز اطلاعات ندادهاند.
مجری: هانیبال الآن میگوید من مظلوم هستم و میگوید اعتصاب غذا شروع کرده است و میگوید من هر چه که دارم گفتهام. آیا به نظر شما ادامهٔ این بازداشت پس از ۸ سال ظلم نیست؟ به خاطر اینکه از این روند پرتنش خارج شویم: او باید چه کند که سازش صورت بگیرد و از زندان خارج شود؟
حسن شامی: من میخواهم با مادرش، خانم صفیه فرکاش، همسرش، خانم الین سکاف و خواهرش، عایشهٔ قذافی سخن بگویم چون مردان خانواده همچنان به دنبال منافعشان هستند. بیایید مسیر قانونی درست را دور از هر تهدیدی پیش بگیرید. برخی تهدیدها مستقیما به دست ما میرسد و الآن کار به جایی رسیده که از طریق همین برنامههای تلویزیونی ما را تهدید میکنند که ضربههای سنگینی به شما میزنیم. این حرفها خندهدار است. الآن میخواهم نشانهای ذکر کنم که ما با شرافت عمل میکنیم. ۲۰۲۳/۶/۵ بیانیهای در روزنامهٔ نداء الوطن، که متعلق به ما نیست، منتشر شد. نویسندهاش عماد موسی است. همهٔ مقاله طولانی است و نمیتوانم بخوانم. در پایانش میگوید: تیم قانونی دفاع از هانیبال یعنی وکلایش میگویند ما… بههیچوجه تحت فشار قرار نگرفتیم و هرگز هیچ درخواست پولی هم از ما نشده است. این چیزهایی که میشنوید فقط تبلیغاتی هستند.
مجری: بله، درست است. من با یکی از وکلا صحبت کردم. شما هم آن وکیل را میشناسید. انسان محترمی است. او به من گفت ما تحت هیچ فشاری قرار نگرفتیم و هیچ پولی هم از ما درخواست نشده است. اما همین وکیل میگوید دیگر وقتش رسیده که این مسئله تمام شود. قضیهٔ هانیبال چگونه تمام خواهد شد؟ آیا الآن صحبت و مذاکراتی هست؟ چیزی به صورت پنهانی در حال وقوع است؟ یا نه؟
حسن شامی: بله، همینطور است. وقت آن است که هانیبال تصمیم بگیرد اطلاعاتش را بدهد. متضاد پنهان کردن اطلاعات چیست؟ اطلاعات بدهد.
مجری: او میگوید من هر چه داشتم گفتم.
حسن شامی: نه. موضوع پنهان کردن اطلاعات است. وقتی من او را ۲۰۱۶/۱/۱۶ در ساختمان بخش اطلاعات در حضور افسران بلندپایهٔ آنجا دیدم، حدود ۶ تا ۷ ساعت من با او دیدار کردم و صحبت کرد. بعد گفت من بقیه را نمیگویم. نام افسرانی را که در ربودن امام دست داشتند تا زمانی که وارد هواپیما شوم، اعلام نمیکنم.
مجری: خب، از شما ترسیده است. تحت فشار بوده است. میخواهد بگوید من را بفرستید داخل هواپیما بعد باقی حرفها را میزنم.
حسن شامی: به نظرت کسی که چنین بیانیههایی صادر میکند و ما را از درون زندان تهدید و متهم میکند که دو میلیارد دلار درخواست کردهاید (این نشان میدهد دولت لیبی پولهای محیرالعقول تازهای پیدا کرده است) ترسیده بوده است؟ در سوئد و دانمارک هم زندانها چنین وضعیتی ندارند. من برای اولین بار در برنامهٔ شما میگویم که: بگذارید صریح باشیم. من با همهٔ افراد نظام سابق لیبی دیدار و صحبت کردم. مسئله این است که دوستداران و فرزندان قذافی نمیخواهند که قذافی را به این جرم زشتی که مرتکب شده است، متهم کنند. میخواهند او را تبرئه کنند. من میخواهم بگویم که قوهٔ قضائیهٔ ایتالیا ۴ حکم صادر کرده است. یکی در ۱۹۷۹/۶/۷، دوم ۱۹۸۲/۱/۲۸، سوم ۲۰۰۵/۱۱/۷ و چهارم ۲۰۱۵/۶/۲۲ اینها با امضای قاضی مارچلو مونتولیونی هست. تکهای از صحبتهای ایشان برای شما میخوانم: مهماننوازی و همکاری عجیبی که لیبیاییها با تحقیقات قوهٔ قضائیهٔ ایتالیا در طرابلس نشان دادند (با تمسخر میگوید) خیانت به مبانی حسن نیست و ملزومات احترام متقابل کشورهاست… آنها حتی مبانی اسلامی و اخلاق جهان عرب و توصیهٔ قرآن در زمینهٔ گرامیداشت مهمان را نقض کردند… ما باید به موقعیت امام و احترام شدیدی که درون و بیرون جهان عرب به او گذاشته میشد نگاه کنیم.
در صفحهٔ بعدی مدعی العموم رم میگوید: نفاق قذافی در سخنرانیاش در ۲۰۰۸/۸/۳۱ دیده میشود. او میگوید هیچ علتی برای اختلاف نظر با امام ندارد و امام از طرفداران او بوده است.
نهایتا حکم ایتالیا این بود. میبینید که ما سند نشان میدهیم. فقط حرف نمیزنیم. شایعه پخش نمیکنیم. نتیجهٔ همهٔ اسنادی که جمع شده و در این پرونده هست و اطلاعات و اسنادی که قاضی حسن شامی ارائه کرده است نشان میدهد فرضیهٔ رسیدن امام و دو همراهش به رم، اصلا درست نیست. آقای دکتر سامی کلیب پیش از این که مصاحبه تمام شود میخواهم سریع سه چیز:
۱- مسئلهٔ اینکه هانیبال دو ساله بوده، یک دروغ و جوک است. آیا معقول است که ما علیه کسی شکایت کنیم که دو سالش بوده است؟ آیا ما دربارهٔ کاری او را متهم میدانیم و علیهش شکایت کردهایم که در دو سالگی انجام داده است؟ باید این را توضیح بدهم. کسی که چنین حرفی میزند یا جاهل است یا غرضی دارد. شکایت ما علیه هانیبال برای جرمهای بزرگسالیاش است، نه جرمهای دوسالگیاش!
۲- سخنی با آقای تحسین خیاط است. میدانم که او سعهٔ صدر دارد و عاقل است. همچنین به خانم کرمی خیاط و مریم البسام میگویم. خانم مریم البسام بهترین مقدمهٔ خبری را در سال ۲۰۱۴ نوشت. همان که همهٔ تلویزیونهای لبنان به مناسبت سالروز ربودن امام صدر یک خبر واحد منتشر کردند. صحبت من این است: بدون حتی یک سند در برنامههای شما به من و همکارم قاضی زاهر حماده اتهام زده شد که ما پول درخواست کردهایم. من تکذیب کردم و در این برنامه هم بیان کردم. همچنین من مطلعم که آقای تحسین خیاط چنین اتهامی را نمیپذیرد و میدانم که ایشان قضیهٔ امام را کمک میکند. از سخنرانی امام صدر در مراسم هفتم کامل مروه ۱۹۶۶/۵/۲۵ نقل میکنم: پاسداری از آزادی جز با آزادی ممکن نیست. ما معتقد به آزادی رسانه هستیم ولی اتهام دروغین به جرم، چیزی است که نمیپذیریم.
مجری: متشکرم. نظرت چیست که احمد قذاف الدم را ببینی و به سازش کنید؟
حسن شامی: سازش؟ ما اطلاعات میخواهیم. دربارهٔ محل اسارت امام و دو همراهش اطلاعات میخواهیم.
مجری: اگر دربارهٔ مکان حضور امام و دو یارش اطلاعات بدهد، شما میپذیرید؟ شما به نتیجه میرسید؟
حسن شامی: اگر دربارهٔ مکان حضور امام و دو همراهش باشد بله.