اخبار، اخبار انتشارات
فرخیان در گفت‌وگو با سایت موسسه عنوان کرد:
جنبش أمل رهیافتی برای آشنایی با جهان اندیشه و عمل امام صدر است
«برای انسان: جنبش أمل؛ زمینه‌ها و مبانی» کتاب دوازدهم از مجموعه «در قلمرو اندیشه امام موسی صدر» است که بهمن ماه سال ۱۳۹۸ وارد بازار نشر شد. کتابی که بسیاری از دوست‌داران شخصیت و فعالیت‌های امام موسی صدر و همینطور علاقه‌مندان به حوزه سیاسی و اجتماعی لبنان در انتظار انتشار آن بودند.
«جنبش أمل» که با مفهوم مقاومت گره خورده، ابعاد مختلفی دارد که از نگاه بنیان‌گذار آن، سید موسی صدر، بهتر شناخته و معرفی می‌شود. از همین رو موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، که در سال‌های فعالیتش مخاطب و مرجع پرسش درباره جنبش أمل در ایران بوده است، برآن شد تا پس از ترجمه کامل گفتارها و نوشته‌های امام موسی صدر، به انتشار کتابی در این موضوع بپردازد. چرا که این جنبش در ایران کمتر شناخته شده و منابع اطلاعاتی نیز درباره آن اندک است.
مهدی فرخیان، پژوهشگر و کارشناس ارشد فلسفه دین که از مترجمان متون و گفتارهای امام صدر به فارسی است و سال‌ها مسئولیت بخش پژوهشی موسسه امام موسی صدر را نیز برعهده داشته است، در مصاحبه با سایت موسسه به معرفی این کتاب پرداخته است.
فرخیان، یکی از ۴ مترجم گفتارهای کتاب «برای انسان: جنبش أمل؛ زمینه‌ها و مبانی» نیز هست و در تدوین و شکل‌گیری این کتاب نقش اساسی داشته است. متن مصاحبه با او را در ادامه می‌خوانید.
ایده تدوین و انتشار کتابی درباره جنبش أمل چگونه شکل گرفت؟
موسسه امام موسی صدر که در سال ۱۳۸۲ کارش را آغاز کرد، اولین دغدغه‌اش برای معرفی اندیشه امام صدر به مخاطب ایرانی، ترجمه گفتارها و مقالات و انتشار آنها بود. این دغدغه با انتشار اولین کتاب یعنی «نای و نی»، در قالب مجموعه «درقلمرو اندیشه امام موسی صدر» به شکلی برطرف شد و ادامه یافت. باید اشاره کنم که کتاب «نای و نی» درواقع میراث مرحوم حجتی کرمانی است که در زمان حیات آن را ترجمه کرد اما فرصت چاپ آن را نیافت و ترجمه به دست موسسه رسید.
در آن زمان سخنرانی‌های امام صدر حتی به زبان عربی هم ساماندهی درستی نداشت. مجموعه درقلمرو که شکل گرفت، ۲ کتاب اول شامل مقالاتى شد که پراکنده ترحمه شده بود اما موضوع اکثر آنها دین و دین‌شناسی بود. از کتاب سوم بنا را بر این گذاشتیم که موضوعى کار کنیم.
طبیعی بود کار را با کتاب‌هایی شروع کنیم که منابع عربی آنها موجود بود، بنابراین کتاب عربى اقتصاد که درآمد ما آن را ترجمه کرده و با عنوان «رهیافت‌های اقتصادی اسلام» منتشر کردیم و بعد تفسیرها که به ترتیب عربى آنها منتشر شد و کار ترجمه و انتشار آنها را در دست گرفتیم.
اما در کنار حوزه اندیشه، حوزه عمل هم وجود داشت. امام موسی صدر در سال‌هاى اول حضور در لبنان کارهاى نهادسازى و مدرسه‌سازى کرده و در مراحل بعدی تأسیس مجلس اعلای شیعیان، ایجاد جنبش محرومان و سرانجام، جنبش أمل از جمله اقدامات عملی اوست.
باید بگویم که جنبش أمل، یکى از مهمترین دستاوردهاى امام صدر است که شناخت آن ما را با ابعاد مختلفى از زندگى امام آشنا مى‌کند و رهیافتى برای آشنایی با جهان اندیشه و عمل اوست. بنده بیش از هفت سال بود که دوست داشتم کتابى درباره معرفى جنبش أمل منتشر شود و الگویى براى شناخت جامعیت شخصیت امام موسى صدر باشد، بنابراین پیشنهاد تدوین این کتاب را به موسسه دادم.
با انتشار مجموعه ۱۲ جلدی «مسیره الامام السید موسى الصدر» که تحولى در زمینه کار ما بود و سیر تاریخى بیشتر گفتارها و حتی زندگی امام صدر را دربرمی‌گرفت، دست ما برای انتخاب مطالب بیشتر باز شد. پس از مدت زمانی طولانی نزدیک به ۱۰ سال که ترجمه و ویرایش آن طول کشید، توانستیم در ادامه مجموعه‌اى مرتبط با جنبش أمل را استخراج و منتشر کنیم.
برای معرفی جنبش أمل درقالب مجموعه «در قلمرو اندیشه امام موسی صدر» چه نکاتی را باید مدنظر قرار می‌دادید که مخاطب فارسی زبان با آن ارتباط برقرار کند؟
این کتاب جنسی دیگر داشت که شبیه باقی کتاب‌های موضوعی‌مان نبود. قرار بود از سازمانی کمتر شناخته شده در ایران صحبت کنیم که ما را با چند مسئله روبرو می‌کرد. همان‌طور که اشاره کردید، ارتباط گرفتن مخاطب فارسی‌زبان با این کتاب برای ما یک اصل بود. از طرف دیگر استفاده از خود گفتارهای امام صدر بدون شرح و توضیح، همانند دیگر جلدهای این مجموعه نیز محدودیت ما بود.
مسئله نخست اینکه شناخت جنبش أمل بدون آگاهی از زمینه‌های تاریخى ناقص است، پس ما باید زمینه‌هاى تاریخیِ این جنبش را هم بیان مى‌کردیم. مسئله بعدی اینکه این فعالیت امام صدر جنبه به شدت لبنانى دارد. بنابراین برخى چیزها براى مخاطب ایرانى چندان روشن نیست و به تعبیری بی‌معناست. مسئله آخر هم جنبه‌هاى اعتقادى و دین‌شناسى جنبش أمل بود، یعنى امام صدر با نگاه صرف سیاسى جنبش أمل را ایجاد نکرده بود. یادآوری می‌کنم که نگاه امام صدر به دین، در عمل و فعالیت‌های او درهم آمیخته و همین نگاه جنبش أمل را شکل داده است.
با توجه به این چند مسئله، محتوا و فهرست اولیه که در سال ۱۳۹۶ آماده شد به ١٢٠٠ صفحه رسید که حجم بالایی داشت. بیشتر از یک‌‌سال این فهرست ویرایش و اصلاح شد. در انتخاب فهرست پایانی، خانم حورا صدر، مدیر موسسه امام موسی صدر نقش خیلی مهمى داشت؛ همین طور حاج سمیح هیدوس از اعضاى جنبش أمل که برای رسیدن به برخی نکات از او کمک مى‌گرفتم.
سرانجام بر اساس فهرست نهایی حجم کتاب به حدود ۵۰۰ صفحه رسید. باید بگویم که این کتاب برای علاقه‌مندان به زمینه‌هاى تاریخى، دین‌شناسی، سیاسى، اجتماعى و تشکیلاتى جنبش أمل مفید است و مى‌تواند مدلى براى شناخت اندیشه و عمل امام موسی صدر باشد.
محتوای کتاب بر چه مبنایی فصل‌بندی شده و آیا سیر تاریخی در آن مدنظر قرار گرفته است؟
مطالب کتاب در ۳ فصل دسته‌بندی شده است. فصل نخست حاوی درس‌گفتارهای امام برای اعضای ارشد جنبش أمل است. فصل دوم مطالبی است که امام صدر در اولین کنگرۀ جنبش أمل مطرح کرده و فصل سوم نیز حاوی دیدگاه‌هایی از امام موسی صدر است که در مجامع عمومی درباره جنبش بیان کرده است. بنابراین سیر تاریخی به این شکل ندارد.
فصل اول با منشور ۷بندی جنبش آغاز می‌شود و در ادامه متن کلاس‌هاى درس امام صدر را می‌خوانیم. خود امام در جلسه‌های ابتدایی، از زمینه‌های تاریخى سخن مى‌گوید که بسیار مهم است. بنابراین، سیر مطالب با بررسی تاریخی است و بعد بحث‌های اندیشه‌ای و اعتقادی مطرح می‌شود. این کلاس‌ها به نوعی شرح امام صدر بر منشور جنبش أمل است.
یک کاری که در این کتاب انجام دادم و در مجموعه ۱۲ جلدی هم این‌طور نیست، مرتب کردن این درس‌گفتارها با توجه به توضیحات ابتدا و انتهای هر مطلب بود تا ترتیب تاریخی‌اش درست باشد. چون خود سخنرانی‌ها که از روی نوار صوتی پیاده‌سازی شده، تاریخ مشخص ندارد.
فصل دوم هم به سخنرانی‌های امام صدر در نخستین کنگره جنبش أمل می‌پردازد. این تنها کنگره‌ای است که پیش از ربودن امام صدر برگزار می‌شود. با اینکه شیعیان قبل از جنبش أمل هم حزب داشتند اما به این فراگیری نبوده است. بنابراین، نخستین کنگره در ابعاد بزرگی در مدرسه فنی و حرفه‌ای جبل عامل در جنوب لبنان برگزار شد و بسیاری حتی از غیر شیعه هم دعوت بودند.
امام صدر در افتتاحیه کنگره، سخنرانی بسیار مهم و طولانی‌ای دارد که درباره سیر فعالیت‌های خودش و زمینه‌های تاریخی و سیاسی جنبش أمل توضیح می‌دهد. بخشی شاید تکرار مطالب فصل اول باشد اما مهم است. سخنرانی افتتاحیه و بعد اختتامیه و همینطور سؤال و جواب‌های مربوط به این کنگره در فصل دوم آمده است.
امام صدر در این سؤال‌ها درباره موضوعات سیاسی و اجتماعی، فلسطینی‌ها و سوریه‌ای‌ها پاسخ می‌دهد که بسیار خواندنی است. حتی جمله: «اسلامی که موسی صدر می‌شناسد» هم در یکی از همین سؤالات رد و بدل شده است. همچنین اشاره‌ای به این موضوع که اسلام در انحصار هیچ‌کس نیست. جمله دقیق آن در صفحه ۳۸۵ کتاب است که درباره اصول و ایدئولوژی تشکیلات بحث می‌کند و می‌گوید: «هر انسانی آزاد است که اسلام را هرگونه که می‌خواهد بفهمد. خدا که در انحصار ما نیست، همان‌گونه که در انحصار خود پیامبر(ص) هم نبود. ولی در فعالیت سازمانی باید اصول و فروع و خط و مشی و جزئیات با دقت تعیین شود.»
و اما فصل سوم هم شامل مطالبی است که امام موسی صدر از سال ۱۹۷۴ تا زمان ربودن درباره جنبش محرومان و أمل بیان کرده است. توضیحاتی که به نحوی ناظر به جنبش أمل است و در ۲ فصل اول نیامده، در این فصل قرار گرفته است. اساسنامه و آیین‌نامه داخلی جنبش هم برای کسانی که علاقه‌مند به آگاهی از کار تشکیلاتی امام صدر هستند، در این فصل منتشر شده است.
آخرین مطلب کتاب هم سرمقاله امام است که در نشریه صوت المحرومین منتشر شده و معنای محرومیت را توضیح داده. چون جنبش أمل و جنبش محرومان با هم گره خورده است.
این کتاب مقدمه مفصلی هم دارد که به قلم شما نوشته شده است. آیا این مقدمه تحلیل یا نقدی بر مطالب کتاب دربردارد؟
این توضیح را ابتدا می‌دهم که در مجموعه «درقلمرو اندیشه امام موسی صدر» اصرار و مبنای ما بر این بود که همه مطالب از خود امام موسی صدر باشد بدون پاورقی و توضیح، چون توضیح همراه با تفسیر خواهد بود و قصد ما در این مجموعه‌ها تفسیر و تحلیل نیست. شاید تنها کتابی که از این روش پیروی نکرد و مقدمه و پاورقی‌هایی دارد، کتاب «رهیافت‌های اقتصادی اسلام» است.
وقتی فهرست این کتاب نهایی شد، همچنان این احساس را داشتیم که مخاطب ایرانی به چیزی نیاز دارد که بداند مطالب امام در چه چهارچوبی بیان می‌شود. چون خود مطالب به تنهایی ساختار نداشت، بنابراین به بندهایی نیاز بود که جاهای مختلف را به هم متصل کند و مخاطب بتواند همه کتاب را درک کند. به پیشنهاد خانم صدر، من این کار را برعهده گرفتم. سعی کردم در این مقدمه چهارچوب کلی جنبش أمل و ابعاد آن را به شکلی توضیح دهم که مخاطب بداند وقتی امام صدر از مطالبه عمرانی می‌گوید چه جایگاهی در جنبش أمل دارد یا وقتی از اسرائیل حرف می‌زند بداند که این کدام بعد از ابعاد جنبش أمل است.
بنابراین، اگر ابتدا این مقدمه خوانده شود، چهارچوب کلی شکل می‌گیرد و بعد خواندن مطالب راحت‌تر می‌شود. البته امیدوارم از عهده این کار برآمده باشم و خواندن آن بتواند به مخاطبان کمک کند.
