اخبار عمومی
امام صدر رفتار تمدنی موفق دارد/ نگاه تمدنساز او بر کار و تولید تاکید می‌کند
کار و تولید، لزوم تشکیلات و سازمان دهی، داشتن آزادی و امنیت در جامعه، انکار نکردن تمدن‌های گذشته و تمدن‌های نوین از جمله ملزوماتی بود که برای اندیشه تمدنساز امام موسی صدر برشمرده و در نشست تخصصی دانشگاه اصفهان مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، نشست علمی، تخصصی «بررسی اندیشه‌های تمدنساز امام موسی صدر» ۲ دی‌ماه ۱۳۹۸ با حضور علاقه‌مندان در دانشگاه اصفهان برگزار شد.
گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، دفتر هم اندیشی اساتید دانشگاه اصفهان، انجمن علمی تاریخ و موسسه امام صدر از برگزار کنندگان این نشست در اصفهان بودند و عناوین زیر با حضور سخنرانان در این نشست مورد بررسی قرار گرفت:
- دکتر محسن الویری، عضو هیأت علمی و مدیر گروه تاریخ دانشگاه باقر العلوم: تمدن‌اندیشی امام موسی صدر، از بینش تمدنی تا کنش تمدنی
- دکتر شریف لک‌زایی، دانشیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی: الزامات تمدن‌سازی در اندیشه امام موسی صدر
- دکتر اصغر منتظر‌القائم، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان: نظام‌های تمدنساز در اندیشه امام موسی صدر
- دکتر علیرضا هزار، مدرس دانشگاه: لایه‌های متشابک آموزه‌های تمدنی در اسلام
پیامبران هم رویکرد و برنامه تمدن سازی داشتند
دکتر اصغر منتظر‌القائم، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان اولین سخنران پنل نخست این نشست بود که در سخنانی عنوان کرد:
«تمدن‌سازی در طول تاریخ بشر همواره مورد توجه مصلحان بوده است و پیامبران نیز با هدف هدایت بشر برای هدایت تمدنی او نیز گام برداشته‌اند. آنها برای اخلاق نیز بسیار تلاش کرده‌اند چرا که اخلاق، سامان‌دهی سبک زندگی است و تمدن را می‌سازد.
تمدن سازی رویکردی اصلاح‌طلبانه است که پیامبران هم چنین برنامه‌ای داشتند، در دوران غیبت هم متفکران و مصلحان اجتماعی، همواره به فکر تمدن‌سازی اسلامی بودند به ویژه پس از عصر انقلاب صنعتی و آشنایی مسلمانان با تکنولوژی غرب و به دلیل عقب‌ماندگی جوامع مسلمانان، این تفکر اصلاح‌طلبی بیشتر مطرح شد. افرادی مثل سید جمال‌الدین اسدآبادی، شهید مدرس، امام خمینی، شهید مطهری و شهید بهشتی مثال‌هایی از این متفکران هستند.»
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان افزود: «امام موسی صدر هم اندیشه تمدنساز دارد و سازماندهی را برای تمدن‌سازی امری ضروری می‌داند. او تشکیلات را راه‌حلی برای مشکلات بشر می‌داند. او همچنین برای تمدن سازی، آسیب‌شناسی می‌کند و ۲ مورد فساد در بین جوانان و تفرقه را از علل فراهم کردن فروپاشی کشور می‌داند و برای رسیدن به وحدت و از بین بردن فساد کار و فعالیت می‌کند.»
رویکر تمدنی امام صدر، تمدن نوین و داشته‌های گذشته را انکار نمی‌کند
دکتر علیرضا هزار، مدرس دانشگاه، دومین سخنران پنل نخست نشست بود که در سخنانی در ابتدا به توضیح مفهوم تمدن پرداخت و عنوان کرد: «وقتی از تمدن و مدنیت صحبت می‌کنیم یعنی پاسخ‌دهی به تمام جنبه‌ها و شئونی که آدمی به آن نیاز دارد.»
او افزود: «در نگاه تمدن‌اندیش چند رویکرد می‌توانیم داشته باشیم. یک رویکرد این است که مفتون تمدن غرب شویم و خودمان را بدون داشته تلقی کنیم. نگاه دوم برگشت به گذشته خودمان است که با یک نگاه نوستالژیک به آن بنگریم و از داشته‌های گذشته مغرور شویم. نگاه سومی هم هست که در این نگاه نه دست‌آوردهای تمدن نوین انکار می‌شود و نه گذشته پرافتخار. بلکه با اعتراف به هر دو خوانش جدیدی از تمدن اسلامی ارائه می‌شود. امام موسی صدر نگاه سوم را تمدن‌اندیشی دارد.»
پس از برگزاری پرسش و پاسخ پنل نخست، پنل دوم با سخنرانی دکتر الویری و دکتر لک‌زایی برگزار شد.
امام صدر کسی است که رفتار تمدنی موفق دارد
دکتر محسن الویری، عضو هیأت علمی و مدیر گروه تاریخ دانشگاه باقر العلوم در ابتدای سخنانش با اشاره به اینکه بحث امروزش، تکمیل کننده بحثی است که در زمینه تمدنی با عنوان تمدن‌اندیشی امام موسی صدر در مرداد سال ۱۳۹۴ مطرح کرده، در پیشنهادی به موسسه امام موسی صدر گفت:
«پژوهش در زمینه آثار امام موسی صدر ضرورت دارد و باید ادامه پیدا کند. به همکاران موسسه امام موسی صدر در تهران پیشنهاد می‌کنم همان کاری که در زمینه فقه‌اندیشی امام صدر صورت گرفت و نتیجه کار در کتابی با نام «فقه زندگی» عرضه شد، در موضوع تمدن‌اندیشی هم صورت بگیرد و کتابی در این باره منتشر شود. این کار زمینه پژوهش بیشتری را برای علاقه‌مندان و پژوهشگران فراهم می‌کند.»
اندیشه‌های تمدنی چگونه می‌توانند لباس عمل بر تن بپوشند؟
دکتر الویری در طرح بحث خود بیان کرد: «در کشور ما در حوزه بحث‌های کلان، حرف‌ها و سیاست خوب کم نوشته نشده اما در عمل چقدر محقق شده است؟ این پرسشی جدی است که باید به آن پاسخ گفت: اینکه فاصله فکر تا عمل را چگونه بپیماییم تا فکر ذبح نشود و در برابر مشکلات اجرایی به قربانگاه نرود. در همین باره، امام موسی صدر به مثابه فردی است که رفتار تمدنی موفق داشته است. او وقتی به لبنان رفت با جمعیتی مواجه شد که بیشترین آمار فقر و فساد در میان آنها بود و اکنون همین شیعیان به جایی رسیده‌اند که در روابط بین‌الملل تاثیرگذار هستند. پس کار او موفق بوده است.»
او در ادامه عنوان کرد: «کنش و رفتاری که می‌خواهد تمدنی باشد، رفتار ارادی برآمده از بینش تمدنی است، مراتب دارد و می‌تواند موانع بر سر راه تمدن‌سازی را کنار بزند. برای شناخت رفتار تمدنی، شاخص‌هایی به شرح زیر می‌توان تعریف کرد:
- گسترش دایره اثرگذاری: شهری، کشوری و بعد جهانی
- داشتن آورده برای سطح بالاتر بروز کنش
- همگرا و هم‌افزا بودن و استفاده از ظرفیت دیگران
- بالفعل کردن ظرفیت‌های نهفته
- تنوع قلمرو
- تنوع گونه‌های رفتاری: سخن گفتن، نوشتن، بیانیه، نهادسازی و …
- داشتن خودآگاهی تمدنی
- ایجاد خودآگاهی و بینش و انگیزه در دیگران
- امیدافزا بودن
کنش امام موسی صدر بر اساس این معیارها، کنش تمدنی است.»
الویری در ادامه سخنانش گزارشی از فعالیت‌های امام صدر را با جدول و نمودارهای مختلف برای حضار نشان داد و بازگو کرد که با بررسی جلد یک از مجموعه ۱۲ جلدی گام به گام با امام و بر مبنای ۲ معیار تنوع قلمرو و تنوع گونه‌های رفتاری به دست آمده بود. (برای خواندن این جداول و نمودارها متن کامل مقاله دکتر الویری را اینجا بخوانید)
جامعه با عدالت، آزادی و امنیت می‌تواند تمدن‌سازی کند
دکتر شریف لک‌زایی، دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و نویسنده کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر» دومین سخنران پنل دوم نشست بود که در ابتدای بحثش عنوان کرد: «اگر فهرست سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها و بیانیه‌های امام صدر در ۱۲ جلد گام به گام با امام را ملاحظه کنیم، حتما در هر جلد عناوینی مرتبط با موضوع تمدن سازی می‌یابیم.»
دکتر لک‌زایی در ادامه بحث گفت: «یکی از ویژگی‌های امام صدر در کنش تمدنی این است که این موضوع را به خواسته‌ای عمومی تبدیل می‌کند و به دنبال تئوری‌پردازی صرف نیست. در مراکز عمومی میان مردم در مدارس و در بین دانشجوها از تمدن صحبت می‌کند. در همین راستا ارادی بودن تمدن‌سازی را هم می‌بینیم چرا که خود به خود شکل نمی گیرد. آنچه این اراده‌های آزاد را می‌تواند هدایت و تقویت کند، نگاه تشکیلاتی است که امام صدر دارد. چرا که از یک فرد تمدن برنمی‌آید و حتما به پشتوانه یک جمع و گروه همراه و همدل نیاز هست.
او افزود: «انسان‌شناسی و انسان‌سازی، ۲ جنبه‌ای است که امام صدر در لبنان همزمان با هم پیش می‌برد و بعد بحث جامعه‌سازی را پیش می‌گیرد. نهادسازی هم برای امام صدر اهمیت دارد. نهادسازی در عرصه دولت‌سازی که بعد از تشکیل مجلس اعلای شیعیان لبنان اتفاق می‌افتد. ایشان نقدهایی را به دولت وارد می‌کند و با وجود اینکه فرق را دریچه‌های تمدنی می‌داند، به نظام فرقه‌گرایانه سیاسی لبنان نقد جدی وارد می‌کند.
بنابراین طرح تمدن ساز امام صدر سه اصل دارد: انسان صالح، جامعه صالح و نهاد(دولت) صالح. حضور و نقش عالمان دین در این تمدن‌سازی بسیار مهم است و ایشان تاکید می‌کند و توقع دارد که عالمان دینی بر صدر کاروان تمدنی قرار بگیرند و رهبری کنند. نقش دین برای تمدن‌سازی و ارتباط دولت‌های اسلامی با یکدیگر و وحدت رویه آنها از دیگر خواسته‌هایی است که امام صدر مطرح می‌کند.»
نگاه تمدنساز امام صدر بر کار و تولید تاکید دارد
نویسنده کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر» در پایان درباره الزامات تمدن‌سازی در اندیشه امام صدر گفت: «امام صدر تاکید دارد، جامعه‌ای که به عدالت، آزادی، امنیت، توزیع فرصت‌ها و برابری امکانات توجه کند به سمت تمدن‌سازی حرکت می‌کند.
در نگاه تمدن ساز امام صدر تاکید ویژه بر کار، تولید، عمل و ارتباط با جامعه و هستی تاکید شده است. در مقالات کتاب «رهیافت‌های اقتصادی در اسلام» نیز این نکته دیده می‌شود. ایشان کار را پیوند انسان با هستی می‌داند. تمدن و تاریخ نیز محصول کار و تلاش ماست و در تعامل با هستی شکل می‌گیرد. امام صدر در تعریف تمدن دو عنصر فرهنگ و مدنیت را هم ذکر می‌کند. پس هم کار فکری و نظری و هم کار عملی را سازنده تمدن می‌داند. کار تحقق رسالت انسان در زندگی است. او همانطور که می‌اندیشد، عمل می‌کند.»
(متن کامل مقاله دکتر لک‌زایی برای این نشست را اینجا بخوانید)
نشست علمی، تخصصی «بررسی اندیشه‌های تمدنساز امام موسی صدر» با برگزاری پرسش و پاسخ پس از سخنرانی‌های پنل دوم به کار خود در دانشگاه اصفهان پایان داد.