اخبار عمومی
دیالوگ با قرآن ابهامات نسل امروز را برطرف می‌کند
دکتر شاکر در بررسی تفسیر پویا از قرآن عنوان کرد: «برخی از احکام اجتماعی و قضایی قرآن برای جامعه امروز ممکن است مفهوم نباشد. بنابراین گفت‌وگوی هرمنوتیکی و دیالوگ با قرآن باید برقرار شود و سوال‌ها پاسخ داده شود تا ابهامات برطرف شود.»
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، درس گفتار «تفسیر پویا از نظر امام موسی صدر» ۲۲ اردیبهشت ماه از طریق پخش زنده در صفحه اینستاگرام موسسه برگزار شد.
سخنران شصت و دومین درس‌گفتار ماهانه اندیشه و عمل، دکتر محمد کاظم شاکر، استاد دانشگاه علامه طباطبایی بود که با توجه به شرایط فعلی بیماری فراگیر در کشور و پرهیز از برگزاری اجتماعات مردمی به شکل مجازی برگزار شد و مخاطبان از طریق صفحه موسسه در اینستاگرام آن را دنبال کردند.
دکتر شاکر در ابتدای این درس‌گفتار درباره عنوان این بحث گفت: «امام صدر در کتاب «برای زندگی» که مجموعه تفاسیر ایشان درباره سوره‌های کوچک هست در مقدمه کوتاهی درباره خود تفسیر قرآن حرف می‌زند که من عنوان درس‌گفتار را از این مقدمه برگرفته‌ام: تفسیر پویا.»
او بحث را از جاودانگی قرآن آغاز کرد و توضیح داد: «ما معتقد هستیم که قرآن معجزه جاویدان پیامبر است. اگر این‌طوراست این کتاب باید معانی جاویدان هم داشته باشد و درنتیجه زایش معنایی داشته باشد. امام صدر در ابتدای مقدمه کتاب «برای زندگی» می‌گوید قرآن کریم کلام خداوند است و ازهمین رو جاودانه است. چون کلام خدا به اسماء و صفات و علم بی‌نهایت خدا وصل است، مفسران باید از این اسماء و صفات استفاده کنند. این منبع بی‌نهایت است پس همیشه زایش معنایی خواهد داشت و تمام شدنی نیست. اما مسئله تحول در عالم انسانی چه می‌شود؟ ایشان پاسخ می‌دهد که تفسیر پویا است و قرآن به صورت جاودانه زایش و تولد معنایی دارد. و ما می‌توانیم تفسیری داشته باشیم که با تفاسیر گذشته متفاوت باشد.»
پیشینه نگاه تفسیری امام صدر در کلام حضرت علی(ع)
دکتر شاکر درباره پیشینه این نگاه امام صدر گفت: «این بحث‌ها در عصر پیامبر و اهل بیت نیز بوده و این سخن امام صدر پیشینه‌ای دارد که در سخنان بزرگانی چون علی (ع) و حضرت صادق (ع) هم می‌خوانیم. امام علی (ع) به مسئله قرآن صامت و ناطق اشاره دارد. ایشان در خطبه ۱۲۵ و ۱۵۷ نهج البلاغه می‌گوید این قرآن با شما حرف نمی‌زند بلکه کسی باید به آن نگاه کند و حرف بزند. پس نیاز به ترجمه دارد. کسی (رجلی) که ژرف‌نگر و عمیق باشد و بتواند این کلام را بیرون بکشد و در واقع قرآن را به حرف درآورد. چه بسا در هر زمان حرف‌هایی داشته باشد که در زمانی دیگر نداشته است.
منظور امام از رجال انسان زنده و انسان حاضر در زمان خودش است. چون برخی از این صحبت استفاده کردند که رجال یعنی اهل بیت و حالا که ما به امام معصوم دسترسی نداریم پس به حدیث باید مراجعه کنیم و تفسیر، تفسیر روایی باشد. اما امام صدر در این مقدمه تاکید می‌کند که حرف‌های گذشتگان و احادیث که هست اما ما هم می‌توانیم فهم خودمان را در کنار آنها داشته باشیم.»
فهم هرمنوتیک و سمانتیک از کلام قرآن
استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه بحث عنوان کرد: «اما در دنیای جدید در مقوله فهم دو مدل داریم: هرمنوتیک و سمانتیک. فهم سمانتیکی همان تفسیر ایستاست و به نظر من همان قرآن صامت است. فهم هرمنوتیکی همان تفسیر پویاست. همان که علی (ع) می‌فرماید انسان‌های فهیم می‌توانند قرآن را به فهم دربیاورند و قرآن سخن تکراری برای همه عصرها و نسل‌ها ندارد.»
دیالوگ با قرآن برای برطرف کردن ابهامات
او در ادامه افزود: «سمانتیک یعنی معناشناسی. فهم سمانتیکی به این معناست که به قرآن نگاه می‌کنند، لغت، ریشه، کاربردهای آن و شان نزول را بررسی می‌کنند و بعد تفسیری ارائه می‌دهند که این آیات در زمانی که نازل شده چه معنی‌ای داشته است. اما فهم هرمنوتیکی یعنی کسی که با قرآن مواجه می‌شود سوالاتی را مطرح می‌کند. یک انسان در جامعه امروز می‌خواهد بداند که سخنان قرآن به چه درد امروزش می خورد و طبیعتا سوالاتی دارد. هر وقت این سوالات به جواب قانع کننده رسید، قرآن برای او مفهوم شده است. لذا برخی از احکام اجتماعی، قضایی و .. برای جامعه امروز ممکن است مفهوم نباشد. بنابراین گفت‌وگوی هرمنوتیکی و دیالوگ با قرآن برقرار می‌شود، سوال مطرح می‌کند و باید پاسخ بگیرد. این سوال و جواب اگر به فهم و پذیرش فرد رسید، فهم هرمنوتیکی دریافت کرده است.»
شاکر همچنین گفت: « فهم هرمنوتیکی، فهم سمانتیکی را نفی نمی‌کند اما با آن متفاوت است. باید بدانیم که اگر به این سوالات پاسخ داده نشود ابهامات و سوالات جوانان و زنان امروز جامعه باقی می‌ماند. باید آن‌قدر دیالوگ و گفت‌وگو با قرآن کرد تا به جواب رسید و ابهامات برطرف شود. چرا که خود قرآن هم دعوت به تفکر کرده است. حال سوالی مطرح می‌شود که شاید هر کسی به یک فهمی از قرآن برسد، پس چه باید کرد؟ می‌گوییم که فهم‌ها هم با هم تضارب می‌کنند و با آزاداندیشی به فهم بین الاذهانی می‌رسیم. یعنی فهمی که افکارعمومی آن را تایید می‌کنند.»
فایل صوتی این درس‌گفتار را می‌توانید در ادامه بشنوید.
